ANTLAŞMA
İki ya da daha çok devletin karşılıklı olarak üstlendikleri yükümlülüklerin yazıya geçirilmesiyle oluşan belgeye antlaşma adı verilir. “Antlaşma” sözcüğü çoğunlukla çok önemli uluslararası antlaşmalar için kullanılır. Sözleşme, protokol, anlaşma ve pakt ise ikinci derecede önem taşıyan belgelerdir. Uluslar 3.000 yılı aşkın bir süreden beri antlaşmalar yapmakla birlikte, bunlann yapılış biçimleri fazla değişikliğe uğramamıştır. Önce siyasal iktidarlar karşı tarafla görüşmeleri yürütecek “tam yetkili elçi” adı verilen resmi görevliler atar. Bu görevliler bir araya gelip taraflarca benimsenen görüş birliğine varmaya çalışırlar. Konu ikiden fazla ülkeyi ilgilendiriyorsa, koşullan tartışmak amacıyla diplomatik görüşmeler düzenlenir. Böylece bazen iki taraflı, bazen de çok taraflı antlaşmalar imzalanır.
Ülkelerin temsilcileri hükümetlerinin isteklerini ve bunları elde etme karşılığında gerektiğinde nelerden vazgeçebileceklerini bilirler. Uzlaşmaya varıldıktan sonra koşullar yazılır ve imzalanır. Antlaşmanın yürürlüğe girebilmesi için taraf ülke hükümetleri ya da parlamentolarınca onaylanması gerekir. Her ülke bir onay belgesi yazıp imzalar. Sonra bu belgeler taraflar arasında değiş tokuş edilir. Böylece her ülkenin elinde, öbürünün imzaladığı onay belgesi bulunur
Ülkeler çeşitli nedenlerle antlaşmalar yaparlar. İki örnek vermek gerekirse, saldırıya uğrama durumunda birbirlerine karşılıklı yardım yükümlülüğünü üstlenebilirler ya da özel ticaret sözleşmeleri yapmak isteyebilirler. Savaş sonunda da antlaşmalar yapılır. Ne var ki, yenilmiş ulusun antlaşma koşullarını etkileyebilirle olanağı çok azdır.
19. ve 20. yüzyıllarda zararlı ilaçların uluslararası denetimi, posta hizmetleri için uluslararası düzenlemeler, savaşları önleme girişimleri, savaşan ülkelerin nasıl davranacağı, savaş esirlerinin bakımı, uluslararası nitelikteki suçları tanımlayan anlaşmalar, suçluların suç işledikleri ülkeye geri verilmesi ve tüm ulusların yararına olan başka pek çok konuda anlaşmalar yapılmıştır. Günümüzde anlaşmalarla sonuçlanan görüşmeleri Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlar düzenlemekte ve birçok ülke bunlara katılmaktadır.
20. yüzyılın önemli antlaşmalarından bazıları şunlardır: I. Dünya Savaşı’nm (1914-18) ardından imzalanan 1919 Versailles Antlaşması; 24 Temmuz 1923’te Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti ile İtilaf Devletleri arasında imzalanan Lozan Barış Antlaşması; II. Dünya Savaşı’ndan (1939-45) sonra, Birleşmiş Milletler’in amaçlarını belirleyen Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (bak. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER); 1949’da ABD ile 12 Batı Avrupa devleti arasındaki, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’ne (NATO) ilişkin antlaşma (bak. NATO).
Avrupa’nın yakın tarihinde yer alan Roma Antlaşması, 1957’de Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun kurucu üyeleri arasında imzalandı (bak. A vrupa T o p lu lu k la r i). Nükleer denemelerin atmosferi kirletmesi sonucunda 1967’de atmosferde, denizaltında ve uzayda nükleer denemeler yapılmasını yasaklayan bir antlaşma imzalandı. 1959’da uluslararası bir antlaşmayla Antarktika yalnızca barışçı bilimsel amaçlarla kullanılabilecek uluslararası bölge ilan edildi. Bu antlaşma, uzay araştırmalarının yalnızca barışçı amaçlarla yürütülmesi gerektiğini savunan, 60 devletin imzaladığı başka bir antlaşmanın yolunu açtı.
Antlaşmalar çeşitli nedenlerle yürürlükten kalkabilir. Ülkelerden biri işgal edilip ortadan kaldırılmış ya da antlaşmanın amacı geçerliğini yitirmiş olabilir. Eskisini geçersiz kılan yeni bir antlaşma yapılabileceği gibi, ülkelerden biri artık antlaşmaya taraf olmak istemediğini bildirebilir. Bir antlaşma, taraf ülkeler aralarında savaşıyorlarsa yürürlükten kaldırılmış sayılabilir.