Azot
Azot, Atom sayısı 7, atom ağırlığı 14,01, simgesi "N"olan kimyasal element.
Görünüşte, canlı maddenin bileşimine ortalama % 5 gibi çok küçük bir oranda katılmasına karşılık Azot, canlı madde açısından son derece önemlidir: Atmosfer ve okyanuslarla birlikte, yer kabuğu var olan Azotun ancak yüzde 0,03'ünü taşır; geri kalanıysa yaşamın temel taşları olan protein moleküllerinde bulunur.
AZOT KİMYASI
Havada oksijenin 1/5 oranına karşılık 4/5 oranında bulunan Azot, kimyasal açıdan yansız bir gazdır. Bu yansızlık nedeniyle, tepkimeye girme gücü azdır. Ama sıcaklık 400 °C'a ya da daha yukarı yükseldiğinde, çeşitli tepkimelere girer. Sözgelimi, hidrojenle birleşerek keskin kokusuyla tanınan amonyağı verir. Bu tepkime, kimya sanayisinde çok önemlidir. Ayrıca, elektrik kıvılcımları etkisi altında oksijenle birleşebilir ve Azotmonoksiti (2NO) verir. Özellikle şimşekler, Azotmonoksit oluşumuna yol açar.
Azot molekülleri daha küçük taneciklerden, yani atomlardan oluşur. Her Azot molekülünde iki atom vardır ve bu atomlar birbirine çok sıkı bağlıdır. Bu nedenle, Azot molekülü N/2'yle gösterilir: Burada N bir Azot atomunu belirtir. Azotu tepkimeye sokmak için, önce iki "N" atomu arasındaki karşılıklı çekimi zayıflatmak gerekir; bu da, bağın güçlü oluşu nedeniyle çok zordur.
Ama Azot bir kez tepkimeye girince, artık başka atomlar ona bağlanabilir. Böylece, her amonyak molekülü, üç hidrojen atomuna karşılık bir Azot atomu taşır: Formülü NH/3'tür. Amonyak molekülünde Azot atomu, artık güçlü biçimde bağlı değildir ve hidrojen atomlarıyla, daha kolayca gerçekleşen yeni tepkimelere girebilir. Azotun canlı maddede çok etkin biçimde rol oynadığı dönüşümler de bunlara benzer.
Not: Havadaki Azot gazı (N/2), topraktaki Azot tutucu bakteriler tarafından nitratlara (NO/3) dönüştürülür. Bitkiler büyümeleri için gerekli Azotu sağlamak için nitratları soğururlar. Dış beslek hayvanlar bu bitkilerle beslenirler. Bakteri ve mantarlar, ölü bitki ve hayvanları toprağa amonyum (NH/4+) bileşikleri yayarak çürütürler. Nitrat tutan bakteriler bu amonyum bileşiklerini, daha sonra bitkilerde kullanılmak için nitrata dönüşen, nitrite dönüştürürler (NO/2). Nitrat bozan bakteriler Azot bileşiklerinin yeniden Azot gazına dönüşmesini sağlarlar.
AZOT ÇEVRİMİ
Azot çevrimi terimi, Azot elementinin biyokimyasal dolaşımını belirtmek için kullanılır. Yukarda söz edildiği gibi Azot, kimyasal tepkimeye girme gücü düşük bir elementtir. Bu yüzden çok az canlı organizma tarafından değerlendirilebilir ya da "bağlanabilir." Mavi-yeşil su yosunları ile bazı bakteri türlerini içeren söz konusu organizmalarda amonyağa (NH/3) dönüşen Azot, aminositlerin, proteinlerin, nükleik asitlerin ve Azot içeren öbür bileşiklerin yapımında kullanılır. Azotu değerlendiren bakterilerden Rhizobium bakterileri bezelye, fasulye gibi baklagillerin ve yoncaların köküne yerleşirler. Azot, fırtınalı havalarda yıldırımın etkisiyle yükseltgenir ve oluşan Azot oksit (NO) ile Azot dioksit (NO/2), yağmur suyunda çözündükten sonra toprağa karışarak nitratlar oluştururlar. Bütün bitkiler topraktaki amonyağı alarak, bunlardan gerekli Azotlu bileşikleri elde ederler. Azotlu bileşiklerin bir bölümü yaprak, tohum ve meyvelerin dökülmesiyle yok olup gider; ama çoğu, bitki ölünceye kadar içinde kalır. Hayvanlarsa, doğrudan ya da dolaylı olarak bitkilerden aldıkları Azotlu bileşikleri değerlendirip, fazlasını dışkı ya da sidikle atarlar. Atılan artıkların ve bütün ölü organizmaların amonyağı nitratlara dönüştüren bakteriler tarafından ayrıştırılmasından sonra, nitratlar toprağa döner. Sulu topraklarda yaşayan bazı bakteriler, nitratları parçalayarak, solunum için gerekli oksijeni alırlarken, açığa çıkan Azotun atmosfere karışmasıyla çevrim tamamlanır. Modern tarım yöntemlerinde toprağa eklenen ve büyük bölümü akarsulara karışan nitratlı gübreler, doğadaki bu dengeyi bozmaktadır.
