Bitlis
Bitlis, Doğu Anadolu Bİölgesi'nde il. Yüzölçümü 6 707 km², nüfusu 1990 sayımına göre 330115, merkezi Bitlis kenti olan Bitlis ilinin 7 ilçesi vardır: Merkez; Adilcevaz; Ahlat; Güroymak, Hizan, Mutki, Tatvan.
Kabaca bir üçgen biçiminde olan, doğuda Van gölü ve Van ili, güneybatıda Siirt ili, batıda Batman ili, kuzeybatıda Muş iliyle sınırlanan, kuzeyde küçük bir sınırla Ağrı iline komşu olan Bitlis ilinin yüzey şekillerinde, genellikle dağlar ağır basar. Güney kesimini kaplayan, batıdan doğuya doğru hem genişleyen, hem de yükseklikleri artan Güneydoğu Toroslar'ın dorukları, genellikle 2 500 m nin üstündedir; en doğuda, Van ili sınırları yakınında da 3 000 m'yi biraz aşar (Tatvan'ın güneydoğusunda Ziyaret tepesi; 3 002 m). Güneydoğu Toroslar dışında, ilin başlıca dağlan, iki büyük yanardağ konisidir: Nemrud (ya da Nemrut) dağı, Süphan dağı. Van gölünün batı kenarında yer alan, yüksekliği 2 935 m'yi bulan Nemrud dağı, yanardağ kökenli bir kütledir. Biçim olarak, tepesi kesik bir koniye benzer. Bu koninin kesik tepesinde, çapı 6 km kadar olan daire biçimli bir krater yer alır. Nemrud dağının bir özelliği de, Türkiye'deki yanardağlar arasında en son püskürmüş yanardağ olmasıdır: En son 1441'de ve 1443'te püskürmüş, çeşitli dönemlerdeki püskürmeler sonucunda çıkan lav akıntıları, Bitlis deresi vadisine girerek ilerlemiştir: Bitlis kentinin kalesi ve siyah volkanik taşlardan yapılmış evleri, donmuş lav akıntıları üstüne oturur. Bitlis'in ikinci ve daha yüksek dağı, ilin kuzeydoğu kesiminde, Van gölünün kuzey kenarında yer alan, yükseltisi 4 058 m'yi bulan Süphan dağıdır. İlin en yüksek doruğunu oluşturan Süphan dağı, andezit ve bazalt kayaçlarından oluşmuş bir yanardağ konisidir. Doruk kesiminde, çapı 400 m kadar bir çukurluk yer alır. Buzul döneminde, buzullarla kaplı olan dağda, günümüzde de 1,5 km kadar uzunlukta bir buzul bulunur. Kalınlığı 100 metreyi aşan bu buzul, krater kenarındaki bir gedikten yararlanarak, kuzeydoğu doğrultusunda 3 400 m'ye kadar sarkar.
Bitlis ili genel olarak sert kara iklimi etkisindedir. Yazlar çukur alanlarda sıcak, kışlarsa ilin her kesiminde soğuk geçer. Yalnızca, ilin Van gölü çevresini kuşatan ince şeritte gölün iklimi yumuşatıcı etkisi görülür. İl merkezindeki meteoroloji istasyonunun verilerine göre, en soğuk ay ortalaması -2,4 °C, en sıcak ay ortalaması 22 °C'tır. Günümüze kadar kaydedilen en düşük sıcaklık -22,2 °C (2.2.1967), en yüksek sıcaklık 36,8 °C'tır (16.7.1965). Yıllık yağış miktarı 976 mm'dir
İklim koşulları ormanın yetişmesine elverişli olduğu halde, ilde ormanlık alanlar, ormanların yüzyıllardan bu yana yok edilmesinin etkisiyle azdır. Bazı kesimlerde rastlanılan orman da, seyrek, çeşidi az bir ormandır. Başlıca ağaç çeşitlerini, meşeler oluşturur. Meşelerden sonra ardıçlar, yabani elma ve armut ağaçları gelir. Kışların uzun sürmesi nedeniyle, ormanların yüksek kesimlerinde soğuğa dayanıklı ardıçlar, alçak düzeylerde de daha çok meşe türleri görülür. Nemrud dağında, ender bulunan ağaçlardan huş ağacına rastlanır.
Bitlis ili sınırları içindeki akarsuların büyük bolumu, Dicle ırmağında toplanır (Dicle'ye yönelen akarsuların yalnızca yukarı çığırları Bitlis ili topraklarındadır); Van gölü kapalı havzasına giden sularsa, kısa boyludur Ayrıca ilin batı kesimindeki bazı akarsular, Karasu da birleşerek Muş ovasında Murat ırmağına dökülür (yani Fırat havzasına ulaşır).
Türkiye'nin en büyük gölü olan Van gölünün batı yarısı, Bitlis ili sınırları içinde kalır. İlin Van gölünden sonra ikinci büyük gölü, Van gölünün kuzeybatısındaki Nazik gölüdür. 48 km² genişliğindeki bu göl, Van gölüne su boşaltan bir vadinin, kuzeydeki Bilican yanardağ kütlesinden gelen lavlarla tıkanması sonucunda oluşmuştur. Dışarıya akışı olduğu için, suları tatlıdır. İlin öteki gölleri, Adilcevaz yakınındaki Aygır gölü, Van gölünden bir sette ayrılan Arin gölü ve Nemrud krateri içinde yer alan krater gölleridir. Krater göllerinin en büyüğü, aynı zamanda da Türkiye'nin en büyük krater gölü olan Nemrud gölüdür. Yüzölçümü 12 km² olan, kraterin batı yarısında, 2 250 m yükseltide yer alan Nemrud gölü, yarımay biçimindedir. Kuzey kesimindeki en derin yeri, 150 m'yi bulur. Nemrud krateri içindeki ikinci göl olan, kraterin kuzeyinde yer alan llıgöl'ün uzunluğu 600 m, genişliği 500 m, derinliği yalnızca 7-8 m'dir. Adından da anlaşıldığı gibi, sıcak suludur; ayrıca, kenarından sıcak gazlar çıkar (Nemrud dağındaki yanardağ etkinliğinin henüz sona ermemiş olduğunu gösterirler). Krater içindeki üçüncü göl, kraterin doğusunda, su düzeyi öbür iki gölden otuz beş metre yüksek (2 285 m) olan Küçük Göl'dür.
Ayrıca, Süphan dağının yüksek kesimlerinde, küçük boyutlu, buzul sirk gölleri vardır.
EKONOMİ:
Bitlis ilinde ekonominin temeli, tarla-bahçe ürünleri ile hayvancılığa dayanır. Tarla ürünlerinin başında buğday gelir. İkinci sırayı, yulaf, üçüncü sırayı darı alır. Sanayi bitkileri arasında, üretilen miktar bakımından şeker pancarı başta gelir. İlin Van gölü kıyısında bulunan kesimlerinde, çeşitli meyvecilik gelişmiştir. Tütün tarımının da önemli bir geçmişi vardır; ama üretim azdır.
Bitlis ilinde hayvancılık da yapılır. Arıcılık önemlidir ve Bitlis balı ün yapmıştır.
Bitlis ilinde yeraltı gelir kaynakları önemli değildir. Sanayi de pek gelişmemiştir. Başlıca sanayi kuruluşları arasında il merkezindeki Bitlis Entegre Sigara Tesisleri (BEST) ile Tatvan'daki tersane, Tatvan Et Kombinası ve Tatvan Yem fabrikası sayılabilir.
ULAŞIM:
Bitlis'in en önemli ulaşım hatları, Bitlis-Muş, Bitlis-Diyarbakır ve Bitlis-Van (gölün güney kenarını izler) karayolları ile Elazığ-Muş'tan gelerek Tatvan'da Van gölü kıyısına ulaşan demiryoludur. Van gölünde Tatvan ile Van arasında teknelerle düzenli ulaşım, oldukça eski tarihlerde başlamış, 1971 sonbaharında Tatvan-Van arasında işletmeye koyulan feribot seferleriyle de, Türkiye-İran (Haydarpaşa-Tebriz-Tahran) arasındaki demiryolu bağlantısı sağlanmıştır.