El
El, Kemik, kas ve kirişlerin çok karmaşık bir biçimde düzenlenmesinden oluşmuş, çok çeşitli işler yapmaya uygun hareketlere olanak veren, özelleşmiş organ. Başparmağın öbür parmakların karşısına gelmesine olanak veren, insan eline özgü olan çok gelişmiş hareket yeteneği, insanlara, daha aşağı düzeydeki hayvanlardan farklı bir biçimde kavramak, çekmek ve itmek olanağını verir. Ayrıca, parmaklarda duyumsal değerlendirmeye yarayan büyük bir sinir yoğunlaşması da vardır. İnsan elinde 27 kemik ve 20 eklem bulunur. Kemikler üç gruba ayrılır: Bilekte 8 el bileği kemiği; parmak boğumlarını oluşturan el tarağı kemikleri; toplam 14 parmak kemiği (her parmakta 3, başparmakta 2). Elin hareketi için 33 farklı kasın kullanılması gerekir. El hareketlerinin büyük bölümünü, ön koldaki büyük kaslar yönetir; bu kaslar bilekten parmaklara, "bilek tüneli" adı verilen bileziğe benzer bir kemik yapısının içinden geçerek parmaklara giden kas kirişleri aracılığıyla ulaşırlar. Eldeki 11 kas da, parmakları büküp açmaya, ayrıca parmakları birbirinden uzaklaştırıp yakınlaştırmaya yarar.
İnsan elinin tek bir gün içinde 1 000'in üstünde farklı hareket yaptığı düşünülmektedir. Bu sürekli hareket, sık sık hareket aksaklıklarına yol açar: Bilek tünelindeki kas kirişlerinin şişerek sinirlere baskı yapmaları sonucu, elde duyarsızlığa yol açan bilek tüneli sendromu; başparmakta duyarsızlık yaparak başparmağın hareketini önlemesinin dışında bilek tüneli sendromuna benzeyen De Quervain hastalığı; vb. Ayrıca, eldeki bazı bozukluklar, bedenin başka yerlerindeki hastalık ya da bozukluklann belirtisi olabilir. Sözgelimi, yatay olukları bulunan parmaklar, kötü beslenme belirtisi olabilir; yüzeyi kalburumsu bir tırnak, sedef hastalığını düşündürebilir; tırnakların mavi renkte olması, dolaşım sistemindeki sorunların bir belirtisi olabilir. Sürekli sıcak ve nemli bir el, öbür belirtilerle birlikte bir tiroyit bozukluğunu yansıtabilir. Ellerdeki atardamarların daralmasıyla belirti veren Raynaud hastalığı, ellerde süreğen soğumaya yol açar; eklem iltihabı, çoğunlukla el eklemlerinde yerleşir; anormal biçimde uzun boyla birlikte, anormal uzun parmaklar, Marfan sendromunun belirtisi olabilir.
İnsan elinin ilk biçimi, en aşağı primat olan ağaç soreksinin ön pençesinde görülebilir. Eğri tırnakları bulunan bu pençe, yalnızca en ilkel el işlevlerini yapmaya izin verir. Sincaba benzeyen bu hayvanlar ağaçlara tırmanmaktan çok, ağaçlarda koşan hayvanlardır. Cadımakinin elinde kavrama yeteneği daha ileri düzeydedir. Parmaklarını avucuna doğru kıvırarak nesneleri tutabilir; ayrıca, başparmağını az miktarda öbür parmaklarla karşı karşıya getirme yeteneği, hem ağaçlara tırmanmasına, hem de küçük nesneleri bir eliyle kavramasına olanak sağlar.
Eskiden uzmanlar, karmaşıklaşmış el işlemlerine olanak veren başparmak ile parmakları karşı karşıya gelen ve kıvrık tırnaklar yerine düz tırnakları bulunan ilk canlıların, günümüzden 1,9 milyon yıl önce yaşamış Homogenus türünden insansılar olduğunu düşünmüşlerdir. Ama yakın dönemde, Güney Afrika Cumhuriyeti'nde bir mağarada bulunan fosil el kemikleri, günümüzden yaklaşık 2-2,2 milyon yıl önce yaşamış insansı öbeği Paranthropus'un da, ileri derecede hareketleri yapma yeteneği bulunan elleri olduğunu göstermiştir.