Gabon Cumhuriyeti
GABON CUMHURİYETİ
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 267 667 km². Başkenti ve en büyük kenti: Libreville (275 000 nüf.; 1991 tah.).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1991 tah.): 1 079 000; nüfus yoğunluğu: Km²'ye 4 kişi. Nüfus dağılımı (1985): Kentlerde % 41; kırsal kesimde % 59. Yıllık nüfus artış hızı (1990): % 0,8. Resmî dili: Fransızca. Başlıca dinler: Katolik, geleneksel dinler, protestan.
EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma-yazma oranı (1990): Yetişkin nüfusun % 62'si. Üniversite sayısı (1991): 2. Hastane yatak sayısı (1985): 5 156. Hekim sayısı (1984): 300. Ortalama ömür (1990): Kadınlarda— 56; erkeklerde— 50. Bebek ölüm oranı (1990): 1 000 canlı doğumda 106.
EKONOMİ. GSMH (1991): 5,3 milyar dolar; kişi başına ulusal gelir (1991): 4 400 dolar. Etkin nüfus dağılımı (1983): Tarım— % 65; sanayi ve ticaret— % 30; yönetim ve hizmetler— % 5. Dış ticaret (1989): Dışsatım: 1,14 milyar dolar; dışalım 0,76 milyar dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: Fransa, ABD, Almanya. Para birimi: 1 CFA frangı — 100 centimes.
YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücü: Millet Meclisi. Yönetim bölümlenmesi: 9 il. ULAŞIM. Demiryolları (1987) : Toplam 670 km. Karayolları (1987): Toplam 6 898 km. Başlıca limanları: 3. Başlıca havaalanları: 3.
Ekvator Afrikası'nda devlet. Afrika'nın batı kıyısında yer alan Gabon, güneyde ve doğuda Kongo'yla, kuzeyde Kamerun'la, kuzeybatıda Ekvator Ginesi'yle sınırlıdır. 885 km uzunluğunda bir kıyıyla Atlas okyanusuna açılır.
YÜZEYŞEKİLLERİ VE DOĞAL KAYNAKLAR
Gabon'da kıyı ovasının genişliği 32-160 km arasında değişir. Kuzeyde ve doğuda, yükseltileri 300-610 m arasında değişen yaylalar, yaylaların doğusunda yükseltileri 1 000 m'yi aşan dağlar yeralır. Yükselti, Chaillu dağlarındaki İboundji dağında 1 575 m'yi bulur.
Ekvator iklimi etkisindeki ülkede, hava sürekli aşırı nemlidir. Yıllık sıcaklık ortalaması 27 °C dolayındadır. Kıyı bölgesi dışında yıl boyunca yağmur yağar. Kıyıdaysa Benguela akıntısının havayı soğutup kurutmasının etkisiyle iki kurak mevsim vardır: Hemen hiç yağmur yağmayan mayıs - eylül arası, aralık ortası ile ocak ortası arası. Kuzeyde yıllık yağış miktarı 3 810 mm'yi bulabilir. Kuzeybatı kıyısındaki başkent Libreville, yılda 2 540 mm kadar yağış alır.
Kıyı ovası dışında ülkenin yaylalar ve dağlarla kaplı olması ile yağışların yüksekliği, hidroelektrik gücü açısından büyük bir potansiyel oluşturan çok sayıda ırmağın ortaya çıkmasına yol açmıştır. Ülkenin güney yarısını (yaklaşık 222 000 km²) akaçlayan en büyük ırmak Ogoue'nin aşağı yukarı 354 km'si ulaşıma elverişlidir. Ülke topraklarının % 75'inden çoğunu kaplayan yoğun tropikal yağmur ormanları maun, abanoz, aküme, vb. kerestesi değerli ağaçlardan oluşur. Kıyıda ve güneyde, ormanların arasında yer yer savanalara rastlanır.
TOPLUM YAPISI
Ülkenin yerli halkı Pigmeler," kuzeydoğudan gelen siyah ırktan göçmen dalgaları tarafından iç kesimlere püskürtülmüşlerdir. Günümüzde başlıca topluluklar Fanglar, Adoumalar, Eshiralar ve Okandelerdan oluşur. Az sayıda Avrupalı bir azınlığın da bulunduğu Gabon'da Fransızca resmî dildir ve yaygın biçimde kullanılır; ayrıca sekiz farklı kabile dili konuşulur. Nüfusun yarısından çoğu katolik ve protestan hıristiyanlardan oluşur. Büyük yerleşme yerlerinin dışında geleneksel Afrika dinleri ağır basar.
Gabon, nüfus yoğunluklarının düşük olduğu bir ülkedir. Halkın büyük bölümü kıyı yakınında ve ırmak boylarında yaşar. Libreville yakınındaki başlıca kentler arasında Port-Gentil ve Albert Schweitzer'in ünlü misyoner hastanesini kurduğu Lambarane, Franceville ve Moamba adlı madencilik merkezleri, Libreville yakınında yeni kurulmuş Owedo liman kenti sayılabilir. Eğitim 6-16 yaş arasındaki çocuklar için ücretsiz ve zorunludur. Yakın döneme kadar Gabon'un nüfusunun azalmasına yol açan çok yüksek ölüm oranları, sağlık hizmetlerinin gelişmesiyle oldukça düşürülmüştür. EKONOMİ
Gabon yirmi-otuz yıldır, büyük maden yataklarının işletilmesi sayesinde hızla gelişmektedir ve günümüzde Afrika'da kişi başına gelirin en yüksek olduğu ülkelerden biridir. Ülkenin dışsatım gelirlerinin %80 inden çoğunu, petrol üretimi sağlar. Güney kesimdeki Rabi Kounga petrol alanında üretim 1989'da başlamış ve ülkenin dışsatım potansiyelinde önemli bir yükselmeye yol açmıştır. Ayrıca, dünyada bilinen manganez rezervlerinin yaklaşık % 25'i Gabon'dadır (özellikle Moamba bölgesinde); uranyum, demir filizi, kurşun, çinko, fosfat, vb. yatakları da işletilmektedir.
Etkin nüfusun yansından çoğunun çalıştığı tarımda, iç tüketime yönelik manyoka, muz, yerfıstığı ve mısır yetiştirilir. Tarıma açılmış topraklar toplam yüz ölçümün % 1'inden azını oluşturduğundan, besin ürünlerinin % 90'a yakın yurt dışından getirtilir. Eskiden dışsatım gelirlerinin % 75'ini sağlayan orman ürünlerinin payı, günümüzde % 10"un altına düşmüştür. Sanayi, küçük sanayi tesisleri dışında, gelişmemiştir.
Akarsuların önemli bir uluslararası ulaşım olanağı sağladığı ülkede. Gabon'u baştan sona ancak demiryolu hattının iki bölümü 1983'te ve 1986'da hizmete girerek Libreville ile Franceville'i birbirine bağlamıştır ve ülkenin iç kesimlerindeki yoğun ormanları ormancı-v .e madenciliğe açmaktadır. Buna karşılık Mekambo'daki son derece büyük demir filizi yataklarının işletilmesini genişletmek için yapılan planlar, açıklanmayan bir tarihe ertelenmiştir. Ülke, dış ticaretin sürekli fazlalık göstermesine karşın, ağır bir dış borç yükü altındadır ve kamu harcamalarının kısıtlanması için önlemlere başvurmak zorunda kalmıştır.
TARİH VE DEVLET
1839'da Fransa'nın yerel kabile reisleriyle bir antlaşma imzalayarak güney kesimdeki kıyıda ayrıcalıklar elde ettiği günümüzdeki Gabon toprakları, Berlin Konferansı'nda (1885i Pierre de Brazza'nın bulduğu toprakların tümünün Fransa'ya verilmesiyle 1910'da Fransız Ekvator Afrikası (birbirlerinden ayrı Gabon, Kongo, Çad ve Ubangi-Şari sömürgelerini içeriyordu) adı verilen topluluğa katıldı. 1960'ta bağımsızlığa kavuşup, 1961 Anayasasıyla başkanlık tipi bir cumhuriyete dönüştürüldü, ve ülkenin ilk cumhurbaşkanlığına Leon M'ba seçilerek, Millet Meclisi başkanlığını da üstlendi. M'ba' nın ölümünden (1967) sonra yerine geçen Omar Bongo, 1968'de tek partili bir sistem kurdu. 1990'da halkın şiddetli gösteriler yapması üstüne Anayasa'da gerçekleştirilen değişikliklerle yeniden çok partili sisteme geçildi ve yapılan çok partili seçimlerde eski tek parti Gabon Demokratik Partisi çoğunluğu sağladı; ama öbür partiler tarafından, seçimlere hile karıştırmakla suçlandı.