Gümüşhane
Gümüşhane, Karadeniz Bölgesi'nin iç kesimlerinde, Trabzon'u Erzurum'a bağlayan önemli kara yolu üstünde ve Harşit ırmağının dağlar arasına gömülmüş vadisi boyunca yayılan Gümüşhane kentinin nüfusu, 26 014'tür.
TARİH
Gümüşhane kenti, günümüzdeki yerinde çok yeni bir kenttir. Günümüzdeki Gümüşhane'nin 4 km uzağında, Harşit ırmağına sol kıyısından katılan Musalla deresinin yamaçlarında bulunan Eski Gümüşhane, 1 400-1 500 m yükseltiler arasında eğimli bir yüzeyde, çevresindeki "simli kurşun" yataklarının işletilmesi (adı bundan kaynaklanır) amacıyla kurulmuştur.
Eskiçağ'dan başlayarak bilinen ve işletilen bu maden yataklarının işletilmesi Osmanlı döneminde de sürdürüldü. Hattâ kentte gümüş sikkeler basıldı. Fatih Sultan Mehmet, madencilikle uğraşan halkı vergiden bağışlı tutmak ve çocuklarını askere almamak gibi kurallar koyarak, madencilikle uğraşılmasını destekledi. Kanuni Sultan Süleyman da bir cami ve 50 ev yaptırarak kentin gelişmesini sağladı ve maden yatakları çevresinde gelişen bu yerleşme yerini "Gümüşhane'’ diye adlandırdı. XVII. yy'da Kâtip Çelebi'nin, Cihannüma adlı yapıtında "azim ve mamur" bir "kasaba" olduğunu belirttiği Gümüşhane kenti, gümüş yataklarının işletilmesiyle ilgili olarak kalabalıklaşma ve gelişmesini XIX. yy'a kadar sürdürdü. XIX. yy'ın başlarında maden yatakları tükenmeye başlayıp, yüzyılın ortalarında maden işletmesi durduruldu. Yüzyılın sonlarına doğru (1883'te işletme bir yabancı şirkete verilerek son bir denemeve daha girişildi. Bu çalışma 1888 yılına kadar sürdüyse de, artık üretimin işletme giderlerini karşılayamadığı görülünce, çalışmalar kesin olarak durduruldu. Bunun üstüne varlık nedeni çevresindeki maden ocakları olan yerleşme merkezi de yavaş yavaş 4 km uzağında, Harşit vadisindeki yeni yerine taşınmaya başladı. Önceien bu vadi boyunca, bahçeler ve meyvelikler arasına yayılmış yazlık evler sıralanırken, zamanla bu kesimde önce ticaret sonra da bir yönetim merkezi ortaya çıktı. Gümüşhane 19 Temmuz 1916'dan 28 Şubat 1918'e kadar Rus işgali altında kalınca, eski Gümüşhane'nin çöküşü iyice hızlandı.
GÜNÜMÜZDE GÜMÜŞHANE
Yeni Gümüşhane, Harşit çayının vadisi boyunca ve bu vadinin yamaçlarında, deniz düzeyinden 1 150 m yüksekte yer alır. Resmî yapıların ve iş merkezin o bulunduğu kesimde toplu bir görünüşü olmakla birlikte öbür mahalleleri Harşit vadisi boyunca kilometrelerce uzanan bahçeler arasında yayılır: Mescitti köyü şakırından Bağlarbaşı mahallesine kadar, kentin uzunluğu 12 km'yi bulmaktadır. Eski kentse günümüzde Eski Gümüşhane ya da Süleymaniye mahallesi adıyla kentin bir mahallesi haline gelmiştir.
Gümüşhane'nin cumhuriyet döneminin başlarında 3 000'i bulmayan nüfusu (1927 sayımında 2 540), 1970 yılına kadar 10 000'i aşamamış, 1970'te 12 400'e yükselip, 1990 sayımında 25 000'i (26 014) aşmıştır.
Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz bölümünün iç kesiminde il. Yüzölçümü 6 575 km², nüfusu 1990 sayımında 169 375,merkezi Gümüşhane kenti olan Gümüşhane ili, 6 ilçeye bölünmüştür: Merkez, Kelkit, Köse, Kürtün, Şiran, Torul.
Kuzeyde Trabzon, doğuda Bayburt, güneyde Erzincan, batıda Giresun illeriyle sınırlı olan Gümüşhane ilinde başlıca engebeleri, Karadeniz kıyı dağları ile bunlardan Çoruh-Kelkit çukuruyla ayrılan iç sıralar oluşturur. Karadeniz kıyı dağlarının Gümüşhane ili sınırları içinde kalan kesimine, "Gümüşhane dağları" adı verilir. Doğudaki Trabzon dağlarından Harşit vadisiyle ayrılan bu dağlar, batıda Giresun dağlarına bağlanır.
İklim, birbirinden pek uzak olmayan kesimlerde bile. oldukça farklılık gösterir. Sözgelimi, Harşit vadisinin aşağı kesiminde, yani ilin kuzeybatı kesimlerinde kışlar ılık geçtiği halde, öbür kesimlerde oldukça sert ve karlı, yazlar da serin geçer. İlin güneyindeki Kelkit vadisinde yaz mevsimi, Harşit vadisindekinden daha sıcaktır. İl merkezindeki meteoroloji istasyonunun gözlemlerine göre, en soğuk ay ortalaması - 0,7 °C, en sıcak ay ortalaması 18,9 °C, günümüze kadar kaydedilen en düşük sıcaklık -19 °C (5.2.1967), en yüksek sıcaklık 39,5 °C'tır (19.7.1968). Yıllık yağış tutarı, ilin bütün meteoroloji istasyonlarında yarım metrenin altındadır (Gümüşhane: 434 mm; Kelkit: 367 mm).
Gümüşhane ilinin suları, iki önemli ırmak tarafından boşaltılır: Kelkit, Harşit. İkisinin de kaynağı, Gümüşhane ili sınırları içindedir.
Yüzyıllardır yok edilme sonucunda, ilin orman örtüsü büyük ölçüde azalmıştır. En önemli orman örtüsüne, Torul ilçesinin Zigana dağları kesiminde (sarıçam ormanları) rastlanır.
EKONOMİ
Gümüşhane ilinin ekonomisi, tarım ve hayvancılığa dayanır. Tahıl tarlalarının büyük bölümü buğdaya ayrılmıştır. Buğday üretiminin büyük bölümü, Kelkit ilçesinde yapılır. Sanayi bitkilerinden yalnızca şekerpancarı ekilir. Şekerpancarı tarımı Erzurum ve Erzincan şeker fabrikaları açıldıktan sonra gelişmiştir. Meyve yetiştiriciliği önemlidir. Özellikle Harşit vadisi tabanı, çeşitli meyve bahçeleriyle (elma, vb.) kaplıdır.
İlde hayvancılık etkinliği olarak koyun, sığır, kılkeçisi, eşek, at-katır beslenmektedir. Ayrıca, arıcılık gelişmiştir.
Gümüşhane ilinde Eskiçağ'dan bu yana işletilen ve ile adını veren gümüş yatakları, XIX. yy'ın başından sonra tükenmeye yüz tutmuş ve önemini yitirmiştir. Günümüzdeyse hiç işletilmemektedir. Kelkit ilçesinde linyit çıkarılır.
ULAŞIM
İlin en önemli ulaşım ekseni, Trabzon-İran yolunun, il sınırları içinde kalan kesimidir. Bu yol, Torul ve Gümüşhane'den geçer. Ayrıca, ili Kelkit üstünden Erzincan'a, Harşit vadisini izleyerek de Tirebolu üstünden Giresun'a bağlayan yollar vardır.