Kahramanmaraş
Kahramanmaraş ili, Akdeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinin birbirine komşu olduğu yörede yer alır. Doğu ve güneydoğusundaki küçük bazı bölümleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ nin, kuzey kesimi Doğu Anadolu Bölgesi’ nin, güneydeki büyük bölümü ise Akdeniz Bölgesi’nin sınırları içinde kalır. Kahramanmaraş ilinin yerleşim tarihi çok eskilere dayanır. Eskiden birçok kervan yolunun geçtiği il topraklarından, bugün de Anadolu’nun bazı kesimlerini birbirine bağlayan kara ve demiryolları geçer. I. Dünya Savaşı’ndan sonra İngilizler ve Fransızlar tarafından işgal edilen yörede halkın katılımıyla gerçekleşen silahlı mücadele, Kurtuluş Savaşı’nın yiğitliklerle dolu ve anılmaya değer dönemleri arasında yer alır.
Dövme dondurmasıyla ünlü olan Kahramanmaraş, ülkemizin gelişmekte olan illerindendir.
Doğal Yapı
Önemli bir bölümü 1.500 metreyi aşan oldukça yüksek bir alan üstünde yer alan il topraklarını Güneydoğu Toroslar’a bağlı dağlar engebelendirir. Akarsu vadileriyle yer yer derin biçimde yarılmış olan bu engebeli alanın en yüksek noktası, doğu kesimde 3.081 metreye ulaşan Nurhak Dağı’dır. İl topraklarındaki önemli yükseltilerden Berit Dağı da orta kesimde 3.027 metreye ulaşır. Dağların yüksek kesimlerinde yer alan çayırlarla kaplı sulak yaylalar hayvancılık açısından önem taşır.
Kahramanmaraş ilinin alçak kesimlerindeki düzlükler tarıma elverişli alüvyonlu topraklarla örtülüdür. Bunlardan ilin kuzeyinde yer alan Elbistan Ovası, Doğu Anadolu Bölgesi’ nin güneyinde ve hemen hemen batı-doğu doğrultusunda uzanan Elbistan-Malatya-Elazığ(Uluova)-Palu-Muş çöküntü alanı dizisinin en batısında yer alır. İlin güney kesiminin doğal yapısını önemli ölçüde Kahramanmaraş-Hatay çöküntü oluğu belirler. Kuzeyde Kahramanmaraş kentinin kuzeydoğusundaki Ahır (Maraş) Dağı’nın güney yamaçlarına dayanan bu çukur alan, güneyde Hatay ilinin güneyindeki Ziyaret Dağı’na kadar uzanır. Bu çukur alanın il sınırları içindeki bölümünde yer alan başlıca düzlükler Kahramanmaraş ve Narlı ovalarıdır.
Kahramanmaraş ilinden kaynaklanan suların büyük bölümü Akdeniz’e, küçük bir bölümü de Basra Körfezi’ne doğru akar. Ceyhan Irmağı’nın, Elbistan kenti yakınındaki Pınarbaşı yöresinden çıktığı kabul edilir. Bu ırmağı besleyen başlıca kollar Hurma, Göksün, Söğütlü ve Aksu çaylarıdır. İlin doğu kesimindeki küçük bir bölümün sularını toplayan Göksu Çayı, il sınırları dışında Fırat Irmağı’na katılır. Kahramanmaraş ilinde doğal göl yoktur. Sulama amacıyla Aksu Çayı üzerinde kurulan Kartalkaya Barajı’nın ardında suların birikmesiyle bir yapay göl oluşmuştur.
Bir geçiş alanında yer alan Kahramanmaraş ilinin kuzey kesimi kara ikliminin, orta ve güney kesimi Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. İklime bağlı olarak bu kesimlerin doğal bitki örtüsünde de farklılıklar görülür. Kuzey kesimdeki dağlar çıplak ve Elbistan Ovası’nın doğal bitki örtüsü bozkır (step) görünümündeyken, güneye doğru gidildikçe doğaya yeşillik egemen olur. Dağlık yörelerin alçak kesimlerinde meşelerden, yükseldikçe de kayın, kızıl çam, köknar, sedir, kara çam ve ardıçlardan oluşan ormanlara rastlanır. İlin güneyinde Akdeniz kıyısına yaklaşan alçak kesimlerde maki toplulukları görülür.
Tarih
Kahramanmaraş ilinin çeşitli kesimlerinde yapılan kazı ve araştırmalarda günümüzden yaklaşık 45-15 bin yıl öncesini kapsayan Yontma Taş Devri’nde bu yörede insanların yaşadığını kanıtlayan buluntulara rastlanmıştır. İÖ 2000’lerde önemli kervan yollarının geçtiği bu topraklarda Asur ticaret kolonileri döneminde kent devletleri kurulmuştu. Daha sonra Hitit egemenliğine giren yörenin halkı Hurri, Luvi ve Aramiler’den oluşuyordu. Asurlular’la Urartular’ın Hatti ülkesi olarak adlandırdığı bölgenin sınırları içinde yer alan yörede Geç Hitit Devletlerinden Gurgum kuruldu. Bir süre bağımsız olarak yaşayan Gurgum, daha sonra sırasıyla Asurlular’a ve Urartular’a bağlandı. İÖ 7. yüzyılda Anadolu’yu yıkıp yağmalayan Kimmerler Gurgum kent devletini de ortadan kaldırdı. İÖ 7. yüzyıl sonlarında Medler’in egemenliğine giren yöre, daha sonra Persler’in ve Makedonya Krallığı’nın eline geçti. Bir süre Kapadokya Krallığı’nın sınırları içinde kalan bu topraklar, İÖ 1. yüzyıl başlarında Pontos Krallığı’na bağlandı. Pontos, Dikran ve Roma arasında el değiştiren yöre, İS 18’de kesin olarak Roma egemenliğine girdi. Kahramanmaraş ve çevresi Roma döneminde Sasaniler’ in, Bizans döneminde de Araplar’ın saldırısına uğradı, 1079’da Urfa Haçlı Kontluğu’ nun, 12. yüzyılın başında da Selçuklular’ın eline geçti. Danişmendli, Haçlı, Anadolu Selçuklu, Moğol ve Memlûk yönetimlerinden sonra 1339’da Dulkadıroğullarinın egemenliğine giren yöre, 1521’de kesin olarak Osmanlı topraklarına katıldı. 1839 Nizip Savaşı’ndan sonra bu topraklar bir süre Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa’nın yönetiminde kaldı.
Mondros Mütarekesi’ni izleyen günlerde bölgede işgal hareketine başlayan İngilizler, 22 Şubat 1919’da Kahramanmaraş’a girdi. Daha sonra İngilizler’in boşalttığı yöreyi 30 Ekim 1919’da Fransızlar işgal etti. 29 Kasım’da kurulan Maraş Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti işgalcilere karşı silahlı mücadeleyle direnmeye karar verdi. Fransız işgali 11 Şubat 1920’de sona erdi.
Ekonomi
Kahramanmaraş halkının yarısından çoğu kırsal kesimde yaşar. İlde yetiştirilen başlıca ürünler buğday, şekerpancarı, arpa, üzüm, baklagiller, çiğit, pamuk, elma ve domates ile aralarında patlıcan ve zeytin de olan öteki sebze ve meyvelerdir.
Canlı hayvan ticaretinden önemli miktarda gelir elde edilen Kahramanmaraş ilinde çok sayıda koyun, kıl keçisi ve sığır yetiştirilir. Başlıca hayvansal ürünleri deri ve süt olan ilde tavukçuluk ile arıcılık da yapılır. İl tarımının gelişmesine katkıda bulunan başlıca kuruluş Kahramanmaraş Tarım İşletmesi’dir.
Kahramanmaraş ilindeki sanayi tesislerinin çoğu tarım ve orman ürünlerini işleyen fabrikalardan oluşur. Başlıca sanayi kuruluşları un, bitkisel yağ, şeker, süt ürünleri, yem, çırçır, iplik, dokuma, yonga levha kaplama, inşaat demiri, tuğla ve kiremit fabrikalarıdır.
Elektrik enerjisi elde etmek amacıyla Ceyhan Irmağı üzerinde kurulan Menzelet ve Sır barajlarının yapımı sürmektedir. İlin doğal değerleri arasında yer alan geyikler için Başkonuş’ta bir koruma alanı kurulmuştur. Yeraltı kaynakları açısından oldukça zengin sayılan il topraklarında alüminyum, barit, demir, linyit, manganez ve mermer yatakları ile şifalı madensuyu kaynakları vardır. Etibank tarafından işletilen yataklardan çıkarılan linyitler, Afşin-Elbistan Termik Santralı’nda değerlendirilir.
Toplum ve Kültür
Kahramanmaraş ve çevresindeki kültürün biçimlenmesinde yörenin coğrafi konumunun önemli bir yeri vardır. İlk uygarlıkların yeşerdiği Anadolu ve Mezopotamya kültürleri birbirleriyle bu topraklarda karşılaşmışlardı. Daha sonra Persler, Helenler, Romalılar ve BizanslIlar tarafından etkilenen yöre kültürü Araplar ve Türkler ile en son biçimini almıştır.
19. yüzyılın sonlarında nüfusunun çoğunluğunu Müslüman Türkler’in oluşturduğu Maraş’ta batılı güçler de kendi çıkarları doğrultusunda kültürel çalışmalara giriştiler. Azınlık kültürlerini canlandırma biçiminde gerçekleşen bu çabalar sonunda Maraş’ta 20. yüzyılın başında azınlık okulu olarak 10 Hıristiyan okulu, yabancı okulları olarak da bir Fransız Okulu ile bir Amerikan Koleji bulunuyordu.
Kahramanmaraş Osmanlı Devleti döneminde Türkmen bölgesiydi. Osmanlılar’ın Türkmen aşiretlerini denetleyebilmek amacıyla onları yerleşik yaşama geçirme çabaları 19. yüzyılın ortalarına kadar sürdü.
Cumhuriyet döneminde göçer Türkmen aşiretlerin dağlık alanlardaki gezginci yaşamı bir süre devam etti. 1960’larda kırsal kesimden kentlere doğru yönelen göç hareketleri özellikle il merkezindeki toplumsal yapıda bazı dengesizliklere yol açtı. Halkının çoğu Sünniler’den oluşan kentin çevresinde Aleviler’in yerleştiği bazı yeni semtler kuruldu. Aralık 1978’de, Sünniler ile Aleviler arasında mezhep farklılıklarının da etkilediği çatışmalar çıktı. Çoğunluğu Alevi olmak üzere 100’ü aşkın yurttaş yaşamını yitirdi. Bu olaylardan sonra Aleviler’in büyük bir bölümü başka yörelere göç etti.
Kahramanmaraş ve çevresinde yapılan kazı ve araştırmalarda ele geçirilen arkeolojik buluntular Kahramanmaraş Müzesi’nde sergilenmektedir. İldeki başlıca eğitim ve kültür kurumu, Gaziantep Üniversitesi’ne bağlı Kahramanmaraş Eğitim Yüksekokulu’dur.
Yörenin geleneksel el sanatları bakırcılık, örtü, kilim ve hah dokumacılığı, metal ipliklerle ipekli ve kadife kumaşlara yapılan nakış işlemeciliği ile günümüzde önemini yitirmiş olan köşgerliktir (yemeni yapımcılığı). Kahramanmaraş’ın tanıtıcı ürünü dövme dondurmadır. Bu dondurmanın yapımında kullanılan sütü katılaştıran salep, aynı adı taşıyan bitkiden elde edilir. Saleple katılaşmaya başlayan sütün soğutulması sırasında dövülmesi, bu dondurmanın özelliği olan macun kıvamına gelmesini sağlar.
İl Merkezi: Kahramanmaraş
Eski bir konaklama merkezi olan Markasi, Geç Hitit Devletleri’nden biri olan Gurgum’un merkeziydi. Bugünkü kentin güneydoğusunda yer alan Markasi, Roma döneminde Karasu kıyısına taşındı ve Germanikeia adıyla anıldı. Daha sonra da Kara Maraş yöresine taşman bu kenti BizanslIlar, Marasion olarak adlandırdı. Bu kent Arap kaynaklarında Maraş olarak geçer. Sonraları bugünkü yerinde gelişmeye başlayan kente 14. yüzyılda Dulkadıroğulları yerleşti. Zamanla önem kazanan bu yerleşim yeri de Maraş adıyla anıldı. Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından İngilizler’e daha sonra da Fransızlar’a karşı yiğitçe direnişin anısına kentin adı 7 Şubat 1973’te Kahramanmaraş olarak değiştirildi.
Çevresi bağ ve bahçelerle çevrili olan kent, Ahır Dağı’nın güney eteğinde ovaya doğru inen eğimli bir alanda kurulmuştur. Yukarı kesimde çoğu iki katlı kerpiç dolgu yapılar bulunur. Evler, dar, dolambaçlı yokuşlu sokaklara sıralanmıştır. Önemli bir ticaret merkezi olan kentte canlı bir küçük sanayi etkinliği göze çarpar. İlin tarım ürünlerinin işlendiği birçok fabrikanın bulunduğu kentin demiryolu bağlantısı vardır. Kayseri’yi Gaziantep ile Antakya ve İskenderun’a bağlayan karayolları Kahramanmaraş kentinin güneyinde kesişir
