Kartal
Kartal iriliği, yırtıcılığı, görkemli görünüşü ve kusursuz güzelliğini sergilemek istercesine havada döne döne süzülüşü nedeniyle, eskiden beri kuşların kralı sayılmıştır. Sayısız söylenceye konu olan kartallar gücün ve özgürlüğün simgesi olarak birçok ülkenin bayrağında, ayrıca silahlı kuvvetler, havayolları, okul gibi çok çeşitli kurum ve kuruluşun arma ve ambleminde kullanılmıştır. Kuzey Amerika’da yaşayan dazlak kartal (Haliaetus leucocephalus) ABD'nin ulusal simgesidir. Avustralya Kraliyet Hava Kuvvetlerinin simgesi olan Aquila audax, kaya kartalının (Aquila chrysaetos) yakın akrabasıdır ve en iri kartal türleri arasında yer alır. Tasmanya’da yakalanan bu türden bir dişi kartalın iki yana açılan kanat uçları arasındaki uzaklık 2,84 metre olarak ölçülmüştür. Kartallar arasında bilinen en geniş kanat açıklığı da budur.
Kaya kartalı kuzey yarıkürede çok geniş bir coğrafi alana yayılmıştır. Uzunluğu yaklaşık 1 metre, başı sarımsı kahverengi, pençelerinin hemen üzerinden başlayarak tüm gövdesi, kanatları ve kuyruğu koyu kahverengi tüylüdür. Sarı gözleri delici bakışlarıyla dikkati çeker. Dallardan yapılmış otlar ve yapraklarla döşenmiş geniş yuvası sarp kayalıklardaki oyuklarda ya da ağaçların tepelerinde bulunur. Yuva yıllar boyunca kullanılır ve gerektikçe yenilenir. Dişi yuvaya genellikle nisan başlarında, kirli beyaz renkli, bazen kızıl kahve benekli iki yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan yavru hav tüyleriyle kaplıdır. Zamanla bunların yerini daha koyu tüyler alır. Erişkinler yavrularına özenle bakar, yuvaya pençeleri arasında taşıdıkları avları kancalı gagalarıyla küçük küçük parçalara ayırıp özenle yavrularının gagasına yerleştirirler. Dişiler erkekten daha iri ve yırtıcıdır. Ama beşikten bebekleri kaptığını anlatan efsanelerin gerçekle ilgisi yoktur. Türkiye’de yüksekliği 1.500 metreyi aşan birçok dağlık yörede görülebilir. Şah kartal (Aquila heliaca), bozkır kartalı (Aquila rapax) ve orman kartalları (Aquila pomarina ve Aquila clanga) Türkiye’de bulunan kaya kartalma yakın akraba türlerdir.
Değişik Kartal Türleri
Dazlak kartal, deniz kartalları (Haliaetus cinsi) olarak bilinen grubun en tanınmış üyesidir. Bu grubun öbür türleri gibi göl ve akarsu kıyılarında da yaşar. Koyu renkli gövdesinin üzerinde yükselen beyaz tüylü başı uzaktan çıplakmış izlenimi verir. Tümüyle kahverengi tüylü olan yavruların başının “dazlaklaşması” (beyazlaşması) için en azından üç yıl geçmesi gerekir. Dazlak kartal genellikle balık bulmak için deniz kuşlarını izler ve daha küçük yapılı olan balık kartalının (Pandion haliaetus) avladığı balıkları çalar. Antarktika ve Güney Amerika dışında tüm kıtalarda üreyen balık kartalının Türkiye’de bilinen tek üreme bölgesi Kızılırmak’ın denize kavuştuğu kesimdir. Bayağı deniz kartalı (Haliaetus albicilla) ise Türkiye’nin kıyılarında ve sulak yerlerinde az sayıda görülür.
Adlarını Yunan mitolojisinin yarı kuş yarı kadın canavarlarından alan Harpya kartalları Güney Amerika ve Büyük Okyanus’un güney kesimindeki adalarda yaşayan iri, güçlü ve tepelikli kuşlardır. Yuvalarını ağaç tepelerine yapar, kuşları, maymunları ve tembel hayvanları yerler. Filipinler’de yaşayan maymun yiyen kartal (Pithecophaga jefferyi) ender bulunan bir kartal türüdür. Görünüşü ve beslenme davranışları bakımından Harpya kartallarına benzer. Afrika’da Sahra Çölü’nün güneyinde kalan otlaklarda yaşayan dövüşken kartal (Polemaetus bellicosus) çok güçlü ve iri türlerden biridir. Keklik ve toy gibi av kuşlarıyla beslenmekle birlikte, bazen bir yavru antilop iriliğindeki memeli hayvanları da avlar.
Adlarını beslenme davranışlarından alan yılan kartalları (Circaetus cinsi) Avrupa, Afrika ve Asya’da yaşar. Bunlardan bayağı yılan kartalı (Circaetus gallicus) Türkiye’de de görülür.
Uzunluğu 50 santimetreyi geçmeyen cüce kartal (Hieraetus pennatus) en küçük kartal türlerinden biridir. Türkiye’nin ormanlık kesimlerinde de ürer.
