Nasreddin Hoca
(1208-1284/1285). Günlük yaşamımızda sık sık kullandığımız “parayı veren düdüğü çalar” özdeyişi ile anımsadığımız Nasreddin Hoca’nın yaşamı konusunda kesin bilgiler yoktur. Fıkralarıyla ünlü bu halk bilgesinin yaşamına ilişkin bilgiler fıkralarından elde edilen ipuçlarına, halk arasında yaşayan söylentilere, bazı eski kaynaklara dayanmaktadır. Bu bilgilere göre Nasreddin Hoca Sivrihisar’da doğdu. Köy imamı olan babasından Arapça ve din dersleri aldı, Sivrihisar ve Konya medreselerinde okudu, daha sonra Akşehir’e yerleşti ve orada öldü. Akşehir Kalesi’nin güneydoğusundaki mezarlıkta Nasreddin Hoca adına yapılmış bir türbe bulunmaktadır. Nasreddin Hoca’nın 15. yüzyıl başlarında Yıldırım Bayezid ile Timur’un çağdaşı olarak yaşadığına ilişkin söylenti gerçeği yansıtmamaktadır.
Anadolu’nun Moğol istilası altında bulunduğu sıkıntılı dönemde yaşadığı anlaşılan Nasreddin Hoca’ya mal edilen fıkraların çoğu, gerçekte Anadolu halkının ortak bir ürünü sayılabilir. Halkın alay yeteneğinin, duyuş ve düşünüş özelliklerinin yansıdığı bu fıkraların sayısının zamanla çoğalması da bunu gösterir.
Nasreddin Hoca fıkraları günlük yaşam içinde oluşmuştur. Olaylar ev, çarşı, pazar, sokak, mahkeme, cami gibi yerlerde geçer. Olaylarda Nasreddin Hoca’nın yanı sıra karısı, komşuları, kadı gibi kişilerle birlikte eşeği de önemli bir yer tutar. Fıkralarda toplumdaki aksaklıklar, aykırılıklar Nasreddin Hoca’nın söz ve davranışlarıyla, incitici olmayan bir gülmece içeriğiyle dile getirilir. Nasreddin Hoca bu fıkralarda sağduyuyu temsil eden bir halk bilgesi kimliğiyle görünür.
Nasreddin Hoca’nın fıkraları yalnız Anadolu’da değil Azeriler, Kazaklar, Özbekler gibi başka Türk toplulukları arasında da bilinmektedir. 16. yüzyıldan başlayarak bazı elyazması kitaplara geçen fıkraların eski ve yeni harflerle birçok baskısı yapılmıştır. Fıkraların çoğu çeşitli doğu ve batı dillerine de çevrilmiştir. Fuat Köprülü’nün Nasreddin Hoca (1918); Orhan Veli Kanık’ın Nasreddin Hoca Hikâyeleri (1949) adlı yapıtları koşukla yeniden kaleme alınmış Hoca fıkralarıdır. Akşehir’de her yıl 5-10 Temmuz arasında yapılan Nasreddin Hoca Şenliği çerçevesinde uluslararası düzeyde Nasreddin Hoca Karikatür Yarışması ve Nasreddin Hoca Gülmece Öykü Yarışması düzenlenmektedir.
