Polinezyalılar
Polinezyalılar, Büyük Okyanus’un doğusunda geniş bir alana yayılmış bir dizi adadan oluşan Polinezya’nın halkıdır. Yunanca’dan türemiş olan Polinezya sözcüğü “birçok ada” anlamına gelir. Bu adaların en büyük ve en tanınmış olanları arasında, bugün ABD’ye bağlı olan Hawaii Adaları; Batı Samoa ve Amerikan Samoası; Tonga; Cook Adaları; Paskalya Adası ve Fransız Polinezyası yer alır. Fransız Polinezyası, Markiz Adaları ile en önemlisi Tahiti olan Cemiyet Adaları’nı kapsar. Yeni Zelanda’nın en eski halkı olan Maoriler ile Fiji halkının bir bölümü de Polinezyalı’dır. Bölgenin yerli halkı, dünyadaki başlıca dokuz coğrafi ırktan biri olan Polinezya ırkındandır. Zaman içinde başka bölgelerden ve ırklardan insanlar da bu adalara gelip yerleşmişlerdir.
1981 verilerine göre, yaklaşık 1,5 milyon Polinezyalı vardır. Bölgede birbirine benzer 30 ayrı Polinezya dili konuşulmakla birlikte, günümüzde birçok Polinezyalı’nm ana dili İngilizce ya da Fransızca’dır. Bunun nedeni, adaların uzunca bir süre İngiliz ya da Fransız sömürgesi olarak kalmış olmasıdır. O zamandan beri farklı ırklardan insanlar birbirleriyle karışmıştır, ama Polinezya ırkının özellikleri hâlâ kendini gösterir. Açık ya da koyuca ten rengi, orta boy, tıknaz vücut yapısı, düzden kıvırcığa değişen saçlar ve vücutta hemen hiç tüy bulunmayışı bu ırkın temel özelliklerindendir.
Arkeolojik buluntular, insanların Batı Polinezya’daki Tonga ve Samoa adalarına ilk kez yaklaşık İÖ 2000’de yerleştiğini göstermektedir. Bu ilk göçmenlerin Malakka Yarımadasından geldikleri ve daha sonra okyanus akıntılarına ve rüzgârlara karşı, doğu yönünde ilerleyerek buradaki adalara yerleştikleri sanılmaktadır.
16. yüzyıl sonlarında Polinezya’ya gelen ilk Avrupalılar İspanyollar oldu. Onları Hollandalılar, İngilizler ve Fransızlar izledi. Polinezyalılar Avrupalılar’ın saldırısına karşı direnmeye çalıştılarsa da, uzun süre dayanacak kadar güçlü değillerdi ve 19. yüzyılın sonuna gelindiğinde, çeşitli Avrupa ülkeleri, ABD ve Şili, Polinezya’nın tamamını ele geçirmişlerdi. Avrupalılar’ın egemenliği adaların çoğunda yerel kültürün bozulmasına yol açtı. Günümüzde Polinezya kültürünün hâlâ özgünlüğünü koruduğu yerler Tonga ile Batı Samoa’dır. Polinezya halkının en yoğun olduğu Hawaii’de ise, tam tersine, geleneksel kültür neredeyse silinmiş ve yerel Polinezya dilini konuşabilen çok az insan kalmıştır. Avrupalılar ile kurulan ilişkinin en kötü sonuçlarından biri de yerel halk arasında kızamık ve grip gibi daha önce bölgede görülmeyen hastalıkların yayılması olmuş, bu hastalıklar binlerce kişinin ölümüne yol açmıştır.
Polinezya Kültürü
Polinezyalılar el sanatları ile ünlüdür. Toplantı evleri ve kanolarındaki Maori el oymaları ile vücutlarına ve yüzlerine yaptıkları dövmeler; Paskalya Adası’ndaki dev boyutlu heykeller; Hawaii’nin tüylü pelerinleri ve başlıkları; tapa bezi (bazı ağaçların iç kabuklarından elde edilen, kumaşa benzer bir madde) üzerine yapılan resimler ve ince dokunmuş hasırlar Polinezyalılar’ın özgün sanat ürünleri arasındadır. Günümüzde, çoğu kaybolmuş olan bu geleneksel sanatları yeniden canlandırmak için çaba gösterilmektedir. Turizmdeki gelişme, turistlerin satın almaktan hoşlandıkları yerel sanat ürünleri için yeni bir pazar oluşturmuştur.
Daha çok sözlü edebiyat geleneğinin yaygın olduğu Polinezya’da müzikte ağırlık insan sesine verilmiştir. Müzik ve dans genellikle Polinezya şiirini ifade etmenin, görüntülemenin araçlarıdır. Şarkılarda kabile şefleri ve özel konuklar övülür. Danslarda hareketler ve figürler daha çok belden yukarısıyla yapılır.
Tekne yapımı Polinezyalılar’ın en eski gelenekleri arasındadır. İlk Polinezyalılar’ın adalara varmak için Büyük Okyanus’ta binlerce kilometre yol almış oldukları anlaşılmaktadır. En büyük deniz taşıtları, bugünkü katamaranların atası olan 18-21 metre uzunluğundaki çift gövdeli oyma kayıklardı. Bu teknelerde iki kütük arasına yerleştirilmiş kalaslar üzerine sazdan evler kurulurdu. Böylece çok sayıda aile canlı hayvan ve ürünleriyle birlikte uzun deniz yolculuklarına çıkabiliyordu. Bölgedeki başlıca ulaşım aracı olan ve balıkçılıkla geçinen insanların yararlandığı bu tekneler hâlâ önemini korumaktadır.
Polinezya’da tarım yaygın olarak yapılır. Manyok, tatlıpatates, gölevez, ekmekağacı, muz, şekerkamışı ve hindistancevizi gibi ürünler yetiştirilir. Bunlardan hindistancevizi ve vanilya gibi ürünlerin dış ülkelere satılmasına karşılık, çoğu yiyecek maddesi evde tüketilmek üzere ekilir. Polinezya’da maden yoktur. Eskiden ağaçları kesmek için taş el araçlarından, ekim ve dikim işlerinde de sert tahtalı ağaçların odunlarından yapılma araç gereçten yararlanılırdı. Oymacılık gibi daha ince işler, yontulmuş kemik ve köpekbalığı dişleri kullanılarak yapılırdı. İnsanların toprak ile çevrelerindeki bitki ve hayvan türlerine ilişkin bilgileri çok zengindir. Havvaii’de, bataklık koşullarında yetişen gölevez bitkisini sulamak için etkileyici sulama yöntemleri geliştirilmiştir.
Günümüzde Polinezyalı kadınların çoğu kendi evlerinde çalışır. Geleneklerin etkili olduğu bölgelerde ise, önemli şölenlerde değerli armağanlar olarak birbirlerine verdikleri çok güzel hasırlar dokur ve renkli tapa bezleri üretirler. Yiyecek maddeleri genellikle boldur. Erkekler derin sularda orkinos, köpekbalığı ve dev vatozlar, sığ göllerde musur avlarken, kadınlar ve çocuklar da deniz kabukları toplar.
Geleneksel Polinezya dininde yüce gökyüzü tanrılarına tapılır. Ayrıca, en büyük şeflerin vücutları aracılığıyla insanlarla iletişim kurduklarına inanılan daha küçük tanrılar da vardır. Sonuç olarak Polinezya şeflerinin kendileri de yarı tanrı ya da tabu'dur. Şeflerin dokunuşlarının tehlikeli olduğuna
inanılır ve sıradan insanlar hiçbir zaman onlara doğrudan yaklaşamaz. Günümüzde Polinezyalılar’ın büyük çoğunluğu Hıristiyan’dır, ama burada Hıristiyan dini genellikle yerel geleneksel inançlarla iç içe geçmiştir. Din değiştirmeye karşı çıkan şeflerin siyasal güçleri hâlâ çok fazladır.
20. yüzyılın sonlarındaki en önemli değişim, ada ülkelerinin sömürge yönetiminden kurtulmasıdır. Adaların kendi içindeki ya da adalar arasındaki savaşların son bulması, bir çok adada turizmin hızla gelişmesi, eğitim olanaklarının yaygınlaşması ve Yerli halkın bir kesiminin kentlere göç etmesi dikkate değer öteki değişikliklerdir.
