T.E. Lawrence
(1888-1935). Thomas Edward Lawrence, I. Dünya Savaşı (1914-18) yıllarında Ortadoğu’da istihbarat etkinlikleriyle bilinen İngiliz arkeolog, asker ve yazardı. “Arap Lawrence” sanıyla tanınır.
Galler Bölgesi’nde, Tremadoc’ta doğan Lawrence, öğrenimine Oxford’da başladı. Daha sonra tarih öğrenimi gördü. Öğrencilik yıllarında Suriye ve Filistin’deki Haçlı kalelerini incelemek amacıyla düzenlenen bir arkeoloji gezisine katıldı. Bu konuda hazırladığı tez ölümünden sonra Crusader Castles (1936; “Haçlı Kaleleri”) adıyla yayımlandı.
1914’te savaş ilan edildiğinde Savaş Bakanlığı Harita Dairesi’nde görev almak üzere Sina Yarımadası’na gönderildi. Daha sonra Mısır’da İngiliz askeri haber alma örgütüne atandı. 1916’da Osmanlılar’a karşı bir ayaklanma başlatmış olan Mekke Emiri Hüseyin bin Ali’nin oğlu Faysal’ın (daha sonra Irak Kralı I. Faysal) askeri danışmanı oldu. Görev süresi boyunca Araplar gibi giyinen ve onların yaşam biçimine tam bir uyum gösteren Lawrence, çok geçmeden ayaklanmanın beyni durumuna geldi. Özellikle Şam-Medine Demiryolu hattına düzenlediği vur kaç türünde baskınlarla Osmanlı birliklerine karşı yürütülen savaşta etkin bir rol oynadı. 1917’de Dera’da Arap kılığında casusluk yaparken Osmanlılar’a tutsak düştü; ama bir süre sonra kaçmayı başardı.
Savaştan sonra 1919’da düzenlenen Paris Barış Konferansı’na katıldı. Suriye ile Lübnan’ın, Fransız ve İngiliz manda yönetimine bırakılmasına karşı verdiği mücadeleden sonuç alamadı. Askeri ve siyasal alandaki etkinlikleri ülkesinde ulusal kahraman olarak tanınmasını sağladı. 1926’da savaş anılarını anlattığı Seven Pillars of Wisdom (“Aklın Yedi Dayanağı”) adlı kitabıyla ününü pekiştirdi.
Ne var ki, ünlü bir kişi olmaktan hoşnut değildi. Savaştan sonra yurduna dönerek 1922’de John Hume Ross takma adıyla İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri’ne katıldı. Gerçek kimliğinin ortaya çıkması üzerine ordudan atıldı. 1923’te bu kez de T. E. Shaw adıyla Kraliyet Tank Birlikleri’ne girdi. 1927’de bu adı resmen aldı. 1925’te yeniden Kraliyet Hava Kuvvetleri’ne katıldı. 1935’te Hava Kuvvetleri’nden terhis oldu. Kısa bir süre sonra Dorset’te Clouds Hill’deki evi yakınlarında geçirdiği motosiklet kazasında öldü. Lavvrence I. Dünya Savaşı’nın en ilginç kişiliklerinden biriydi. Ölümünden sonra yaşamına ilişkin birçok kitap yayımlandı.
