Timur
(1336-1405). Cengiz Han’dan sonra Asya’da ortaya çıkmış en büyük fatih olan Timur'un ele geçirdiği topraklar doğuda Türkistan'a, güneydoğu'da Hindistan içlerine, güneybatıda Irak'a, batıda Kafkasya’ya ve Doğu Anadolu’ya kadar uzanıyordu. Ama kurduğu devlet onun ölümünden sonra ancak bir yüzyıl yaşayabilmiştir.
Timur. Çağatay Hanlığı topraklarında yaşayan bir boy beyinin oğluydu, ama hükümdar olduktan sonra saray tarihçileri ailesinin Cengiz Han'ın soyundan geldiğini ileri sürmüşlerdir. Timur'un gençlik yılları Çağatay Hanlığı'nın karışıklıklar içinde bulunduğu bir dönemde geçti. Timur da boylar arasındaki çatışmalara katıldı. Bunların birinde ayağından yaralanıp sakat kaldığından Aksak Timur ya da Timur-ı Leng (Timurlenk) olarak anılır oldu. 1350’lerin başında hizmetine girdiği Semerkant Emiri Kazgan Han'ın kızıyla evlenerek güç kazanmaya çalıştı. 1363’te kayınbiraderi Herat Emiri Hüseyin’le ortak hareket etmeye başladı. Bir ordu oluşturmayı başarınca da ilk olarak kayınbiraderini safdışı etti (1369). Bu arada Çağatay Hanı Tuğluk’un da gözüne girerek, hanın oğlu olan Türkistan valisi İlyas Hoca'nın vezirliğine ve danışmanlığına atandı. Timur bu görevinden yararlanarak iyice zayıflamış durumdaki Çağatay Hanlığı’na son verdi ve Semerkant’ı ele geçirerek hükümdarlığını ilan etti (1370).
İlk seferlerini Harezm'e ve Horasan’a karşı düzenleyen Timur daha sonra İran’ın fethine girişti. 1383’te sınırlarını Azerbaycan’a kadar genişletmişti. Bunu, Doğu Anadolu’da Karakoyunlu, Irak’ta Celayirli egemenliği altındaki önemli bazı merkezleri alması izledi. 1390’ların başında Güney İran’daki Muzafferiler’i ortadan kaldırdı. 1395’te hızla kuzeye yönelerek en büyük rakibi olarak gördüğü Altınordu Hükümdarı Toktamış’ı yenilgiye uğrattı. Astrahan’ı ele geçirip Moskova’ya kadar ilerledi. 1398’de Hindistan’a düzenlediği seferde Delhi’yi alması Tuğluklular’ın çöküşünü hızlandırdığı gibi, Timur’a büyük maddi kazanç da sağladı.
Timur 1400’lerin başına kadar birkaç kez Anadolu’nun doğusuna gelmiş, ama asıl seferlerini Kafkasya’ya ve Irak’a karşı düzenlemişti. 1400’de başlattığı batı seferi sırasında Celayirli ve Karakoyunlu hükümdarlarının Osmanlı Devleti’ne sığınması Timur'u Anadolu’ya yöneltti. Sivas’a kadar ilerleyip kenti yakıp yıkan Timur Suriye’ye çekildi. 1402’de ikinci kez Anadolu’ya girince Osmanlı Hükümdarı Yıldırım Bayezid’le karşı karşıya geldi. Ankara Savaşı’nda Yıldırım Bayezid’i ağır bir yenilgiye uğratıp tutsak ettikten sonra İzmir’e kadar ilerledi. O güne kadar Osmanlı egemenliğini kabul etmiş bütün Anadolu Beylikleri’ne bağımsızlıklarını geri vererek Osmanlı Devleti’ni yıkımın eşiğine getirdi. 1403’te Anadolu’dan çekildikten sonra bu kez Çin’e yönelik bir seferin hazırlıklarına girişti. Ama yorgun ve hastaydı. Nitekim seferin başlamasından kısa bir süre sonra öldü. Semerkant’ta gömüldüğü türbe İslam sanatının en güzel örneklerindendir.
Timur büyük bir fatih, usta bir savaşçı olduğu kadar bilim ve sanatın koruyucusu olarak da ün kazanmıştır. Bu özelliğini ondan sonra gelen hükümdarlar da sürdürmüş, Timurlular döneminde başta minyatür sanatı olmak üzere, birçok sanat dalında ve kültür alanında önemli atılımlar gerçekleşmiştir.
