Tunuslu Hayrettin Paşa
Tunuslu Hayrettin Paşa, Türk devlet adamı (Kafkasya 1821- İstanbul 1890). Abaza kökenli olan, Tunus valisi Ahmet Paşa'nın kölesiyken iyi bir eğitim görüp, azat edilerek Tunus'ta Veziri kebirliğe kadar yükselen (1873) Tunuslu Hayrettin Paşa, Tunus beyiyle anlaşamayınca İstanbul'a gelip (1877), önce Ayan Meclisi üyeliğine, hemen ardından vezirliğe ve Maliye Komisyonu başkanlığına atandı. 1878'de sadrazamlığa getirilip, mabeyn görevlilerinin devlet işlerine karışmasını önledi; adam kayırmaya son vermeye çalıştı; devlet mekanizmasında reformlar yapılmasını, Kanunu Esasi'nin düzeltilmesini, meclisin açılmasını önerdi (bu konuda tasarılar hazırlayarak padişaha sundu). Ne var ki, padişahın çevresindekiler tarafından Osmanlı yasalarını bilmemekle, Avrupa yasalarının müslümanlıkla bağdaşmayacağını kavramamak-la, Arap imparatorluğu kurma amacı gütmekle suçlanıp, Abdülhamit II'nin, bu suçlamalardan etkilenerek, tasarılarını kabul etmemesi üstüne, istifa etti (19 Temmuz 1879). Bunun üstüne, İstanbul'dan ayrılmasına izin verilmeyerek yalısında göz hapsinde tutulması kararlaştırıldı.
Akvam ül-Mesalik fi Marifet Ahval il-Memalik (Ülkelerin Durumlarını Öğrenme Konusunda Meslek Ayrılıkları, 1876) adlı önemli bir yapıtı vardır.