Adam Smith
(1723-1790). İskoç iktisatçı ve düşünür Adam Smith çağdaş ekonomi biliminin babası olarak bilinir. Ünlü kitabı Ulusların Zenginliği (An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations; 1776) tümüyle ekonomiyle ilgili ilk kapsamlı incelemedir.
İskoçya’da Kirkcaldy’de doğan Adam Smith, dört yaşındayken bir grup Çingene tarafından kaçırıldı, ama amcası onu kurtarmayı başardı. Smith okula Kirkcaldy’de başladı ve 1737’de Glasgow Üniversitesi’ne girdi. Daha sonra bir burs kazanarak, çalışmalarını birkaç yıl Oxford’da sürdürdü. Ardından İskoçya’ya dönen Smith, Edinburgh’da felsefe, tarih ve ekonomi dallarında konferanslar verdi. 1752’de Glasgovv’da felsefe profesörü oldu ; 1758’de fakülte dekanı seçildi. 1763’te özel öğretmeni olduğu Buccleuch dükü ile birlikte Fransa’ya giden Smith, burada Aydınlanma hareketinin önderleri, dönemin ünlü iktisatçı ve düşünürleriyle tanıştı. 1766’da İngiltere’ye geri döndü ve bir yıl sonra Kirkcaldy’e giderek Ulusların Zenginliği kitabı üzerinde çalışmaya başladı. Kirkcaldy’de altı yıl, Londra’da da üç yıl bu kitap için çalıştı.
Smith, insan doğasının bir yandan bireylerin davranışlarına, öbür yandan da toplumsal kurumlara yön verdiğini, insanların kendi çıkarları peşinde koşarken, aynı zamanda, istemeden de olsa toplumun yararını geliştirdiğini ileri sürmüştür. Smith’e göre bir ülkenin başarılı olabilmesi, o ülkede yaşayan bireylerin yalnızca kendine ve kendi gücüne dayanmasıyla olanaklıdır. Eğer herkes kendi özel yeteneğini geliştirir, istediği ve başarılı olduğu işi yaparsa, ticaret çeşitlenir ve ülke zenginleşir. Bireyler kendi istekleri doğrultusunda ekonomik durumlarını iyileştirmek için çalışırken birbirleriyle de kıyasıya bir rekabete girişirler. İşte bu rekabet toplum için yararlı sonuçlar verir. Örneğin, üreticiler arasındaki rekabet nedeniyle fiyatlar aşırı kârlar doğuracak kadar yükselemez. Rekabete dayanan piyasa mekanizması “görünmez bir el” gibi toplumun işleyişini de düzenler; böylece bireyler kendi çıkarları doğrultusunda özgürce davrandıkları sürece ulusal zenginlik de sürekli artar. Smith ekonomiye devletin karışmamasını önerir. Çünkü piyasa mekanizmasına yapılacak her türlü müdahale ekonominin doğal işleyişini bozar ve toplum yararının en yüksek düzeye çıkmasını engeller.
Smith yazdığı bu kitapla gerek üniversite çevresinde, gerek öbür düşünürler arasında birçok kişinin hayranlığını kazanmıştır. Düşünceleri Sanayi Devrimi döneminin birçok işadamı ve fabrika sahibine oldukça çekici gelmiştir. Yaşamının son döneminde Edinburgh’a yerleşen Smith, toplumsal yaşamdan uzaklaştı ve servetinin çoğunu hayır işlerine ayırdı.
Çağdaş iktisatçılar, Smith’in bütün düşüncelerini onaylamamakla birlikte, ekonominin önemli sorunlarını açığa çıkardığını kabul ederler.
