Antonie van Leeuwenhoek
(1632-1723). Çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük bakterileri ve tekhücreli canlıları büyütecek güçteki mikroskopların ilk yapımcısı Leeuwenhoek’tur. Bu nedenle çoğu kez çağdaş bakteriyolojinin öncüsü olarak anılan Leeuwenhoek Hollanda’nın Delft kentinde doğdu. 16 yaşındayken okuldan ayrılıp bir kumaş tüccarının yanma çırak girdi. Beş yıl sonra kendi kumaşçı dükkânını açtı, 28 yaşındayken de Delft belediyesinde hazinedarlık görevini üstlendi.
Böylece en sevdiği işi yapmaya yetecek kadar para kazanan Leeuwenhoek, o tarihten sonra zamanının büyük bölümünü mercek yontmaya ve mikroskop yapımına ayırabildi. Yaptığı aygıtlar o güne kadar bilinenlerin en iyisiydi. Bugünün karmaşık aygıtlarına karşılık son derece basit olan bu mikroskoplarda, iki metal parçasının arasına yerleştirilmiş küçücük, tek bir mercek bulunuyordu. Ama, odak uzaklığı çok kısa olan bu mercekler gene de nesneleri 40, 100, hatta 300 kez büyütebiliyordu.
Leeuwenhoek, dişler arasındaki birikintilerden yağmur suyuna kadar çevresindeki her şeyi kendi yaptığı mikroskoplarla incelemeye başladı. Bir gün, durgun bir su birikintisinden aldığı örneği incelerken suda yüzen “çok küçük hayvancıklar” gördü. Bu minik canlıların bütün tatlı sularda, hatta sokaklardaki yağmur oluklarında bile bulunduğunu saptadı. Ayrıca, havada yüzen toz taneciklerinin arasında rüzgârla oradan oraya sürükleniyorlardı. Leeuwenhoek’un bu minik hayvancıkları, sonradan ne hayvan ne bitki oldukları anlaşılan bakteriler ile tekhücrelilerdi.
Leeuwenhoek bu buluşunu 1676’da bir mektupla İngiliz Kraliyet Derneği’ne bildirdi. Dört yıl sonra, bu okul görmemiş Hollandalı, zamanının büyük bilim adamlarının arasında Kraliyet Derneği’ne kabul edilmişti. Sonraki yıllarda derneğe, bakteriler, mantarlar ve bitkiler üzerindeki çeşitli gözlemlerini içeren toplam 375 rapor daha yolladı. Bunların arasında bakterilerin ilk çizimleri ve toplardamarlar ile atardamarları birleştiren incecik kılcal damarların keşfi de yer alıyordu. Ayrıca
bazı hayvanların canlı ya da cansız maddelerden, örneğin buğdaybitinin doğrudan doğruya buğdaydan, midyelerin ise deniz kıyısındaki kumlardan türedikleri inanışını yıkan da Leeuwenhoek oldu. Çeşitli hayvanların yaşam çevrimlerini inceleyen bu titiz gözlemci, böceklerin sanıldığı gibi üzerinde ya da içinde yaşadıkları maddelerden değil, kendi bıraktıkları yumurtalardan çıktıklarını saptamıştı. Böylece, yüzyıllardır inanılan “kendiliğinden türeme” kuramı da tarihe karıştı.
