BATLAMYUS ya da PTOLEMAİOS
BATLAMYUS ya da PTOLEMAİOS, eskiçağların en ünlü astronomi, coğrafya ve matematik bilginlerinden biridir. Evren konusundaki kuramlarıyla Kopernik, Kepler ve Galileo’dan önceki çağlarda bilimsel ve dinsel düşünceye yön veren bu bilginin tam adı Klaudios Ptolemaios’tur. Araplar bu Yunanca adı Batlamyus olarak okumuş, yapıtlarını onlar aracılığıyla tanıdığımız için dilimize de bu biçimiyle yerleşmiştir.
Yaşamı konusunda fazla bilgi olmayan Batlamyus’un Mısır’da, Nil Irmağı kıyısındaki Ptolemais Hermii kentinde doğduğu ve 78 yaşındayken öldüğü sanılır. Çalışmalarını da gene Mısır’da, İskenderiye kentinin yakınlarındaki bir tapınağın tepesinde kurulmuş olan bir gözlemevinde yürütmüş ve İS 127 ile 141 ya da 151 yıllan arasında ününün doruğuna ulaşmıştır.
Batlamyus’un Yunanca olarak kaleme aldığı birçok yapıtı günümüze ulaşmıştır. Bunlardan en ünlüsü ve en önemlisi, astronomi ve trigonometri konusunda çağının bütün bilgilerini içeren Mathematike syntaksis'tir (“Matematik Derlemesi”). Bu kitap, Batlâmyus’a ve yapıtlarına duyulan saygı nedeniyle gerçek adından çok He megala syntaksis (“Büyük Derleme”) ve zamanla He megiste syntaksis (“En Büyük Derleme”) diye anılmıştır. İS 9. yüzyılda Araplar yapıtı kendi dillerine çevirirken He megiste sözcüklerini el-Mecisti'ye dönüştürmüşler, kitabı bu Arapça çevirisiyle tanıyan batı dünyası da el-Mecisti sözcüğünü Almagest biçiminde Latince’ye aktarmıştır. Bu nedenle, Batlamyus’un bu ünlü yapıtı bugün bütün dünyada Almagest adıyla tanınır.
Batlamyus bu kitaptaki bilgilerin çoğunu İÖ 2. yüzyılda yaşamış olan Yunanlı astronomi bilgini Hipparkhos’tan almış (bak. HİPPARKHOS) ve öylesine inandırıcı bir biçimde açıklamıştı ki, sonraki 1.400 yıl boyunca hiçbir astronom bu bilgileri aşamadı. Batlamyus’a göre Dünya evrenin merkezinde hareketsiz duruyor, Güneş, Ay ve gezegenler de Dünya’nın çevresinde dolanıyordu. Batlamyus’un evren kuramı, yerini Kopernik sistemine bırakıncaya kadar 14 yüzyıl boyunca hiç tartışmasız doğru kabul edildi (bak. Kopernik, MlKOLAJ). Batlamyus, Hipparkhos’un yıldız kataloguna kendi gözlemlediği yıldızları da ekleyerek Almagest'te yer vermişti. 1.022 yıldızı içeren bu liste de sonraki bilginlerce değeri ölçülmez bir çalışma olarak benimsendi.
Batlamyus aynı zamanda coğrafyayı bilimsel temellere oturtan ilk bilginlerden biridir. Asya ve Afrika kıtalarının haritalarını, eskiçağların en büyük kentlerinin enlem ve boylamlarını Geographike hyphegesis (“Coğrafya Kılavuzu”) adlı yapıtında derlemiştir. Bu yapıtın Bizans döneminden kalma özgün elyazmalarından bir bölümü İstanbul’daki Fatih Kütüphanesi’nde, Fatih Sultan Mehmed’in buyruğuyla yapılan Arapça çevirisi de Ayasofya Kütüphanesi’nde saklanmaktadır. Birkaçı günümüze kadar ulaşmış olan bu haritalar Kristof Kolomb’a, hep batıya doğru giderek Atlas Okyanusu üzerinden Hindistan’a ulaşabileceği düşüncesini esinlemiştir.
