BAYEZİD II
(1447/14487-1512). II. Bayezid Fatih Sultan M ehmed’in oğlu ve sekizinci Osmanlı padişahıdır. Edirne sarayında babasının gözetiminde iyi bir eğitim gören II. Bayezid öğrenimini küçük yaşta sancak beyliği yaptığı Amasya’da sürdürdü. Gençlik yılları Amasya’daki sarayında, çevresine topladığı bilim ve sanat adamları arasında geçti. Bu ortam II. Bayezid’e babası Fatih’in savaşçı, atak kişiliğinin tersine barışçı, şiiri, sanatı, seven bir kişilik kazandırdı.
Otlukbeli Savaşı’nda Bayezid’e ordunun sağ kol komutanlığını veren Fatih savaştaki yetersizliğinden ötürü oğlundan pek hoşnut değildi. Bu olay üzerine kendinden sonra tahta geçmesi için küçük oğlu Cem'i düşünmeye başlamıştı. Ama Fatih’in 1481 ’de birden ölümü üzerine yeniçerilerin ve bazı devlet adamlarının desteğiyle II. Bayezid 20 Mayıs 1481’de tahta geçti. Oysa Cem padişahlığın kendi hakkı olduğunu düşünüyordu. Ağabeyine karşı çıkarak tahta geçebilmek için mücadeleye başladı. Topladığı kuvvetlerle Bursa’ya gelen Cem, II. Bayezid’den ülkenin ikisi arasında paylaştırılmasını ve Anadolu’nun kendisine bırakılmasını istedi. II. Bayezid’in bu öneriyi reddetmesi üzerine çıkan savaşı yitiren Cem, Memlûk sultanına sığındı.
II. Bayezid’in 31 yıl süren padişahlığının ilk yılları Cem Sultan ile mücadele içinde geçti. Kardeşinin padişahlık tutkusunu yenebilmek, kardeşine engel olabilmek için her çareye başvurdu. Memlûklar'dan sonra Rodos Şövalyelerine ve papaya sığınan Cem Sultan’ın ölümüne kadar II. Bayezid Hıristiyan dünyasına karşı dikkatli bir siyaset izledi. Gene de bu yıllarda batıya doğru birtakım seferler düzenlemekten geri kalmadı. 1483’te Balkanlar’a yapılan seferler sonunda Hersek, OsmanlI topraklarına katıldı. 1484’te Tuna ve Dinyester ırmaklarının Karadeniz’e döküldükleri yerlerdeki Kili ve Akkerman kaleleri alındı. Böylece Karadeniz’in batı kıyısı Osmanlılar’ın denetimine girmiş oldu ve Kırım Hanlığı’yla karadan bağlantı yolu açıldı. Boğdan Prensliği Osmanlı Devleti’ne bağlandı.
II. Bayezid döneminin önemli olaylarından biri M emlûklar’la altı yıl süren ve bir sonuç alınamayan savaşlardır. Her iki devlet de aralarında sahipsiz kalan sınır boylarına egemen olmaya ve bölgedeki küçük beylikleri egemenlikleri altına almaya çalışıyorlardı. Ama asıl amaç Çin ve Hindistan üzerinden gelen ticaret yollarının denetimini ele geçirmekti. 1485’ten beri sürüp giden savaşlar Tunus sultanının aracılığıyla 1491’de son buldu. Bu savaşlara padişahın katılmaması ve başarılı sonuçlar alınamaması II. Bayezid’in ordu içindeki saygınlığını azalttı.
Batıya karşı benimsediği saldırgan olmama siyasetini sürdüren II. Bayezid savaşa yol açmaktan kaçınıyordu. Cem Sultan nedeniyle Rodos Şövalyeleri’ne ve papaya istedikleri paraları ödedi. 1492-95 yılları arasında Macaristan, Lehistan, Hırvatistan üzerine akınlar düzenlediyse de ihtiyatlı tutumunu Cem Sultan’ın ölümüne kadar sürdürdü. Cem Sultan 1495’te ölünce (bazı kaynaklara göre zehirlenerek öldürülünce) II. Bayezid Avrupa’ya karşı daha atak bir siyaset izlemeye başladı.
Venedik’in Yakındoğu ve Balkanlar’daki egemenliğine son vermek amacıyla 1498’de, M ora’da karışıklıklar çıkaran Venedikliler’e savaş ilan edildi. Donanma Ege’ye açılırken padişah da kara ordusunun başında Venedik seferine katıldı. 1499’da İnebahtı, ertesi yıl Modon, Koron ve Navarin, 1501’de ise Adriya Denizi kıyısındaki Dıraç ele geçirildi. Aynı yıl Midilli Adası’m kuşatan Haçlı donanması püskürtüldü. Venedik’in isteği üzerine 1503’te barış yapıldı. Venedik her yıl 10 bin duka altını ödeyecek, alman yerler Osmanlılar’da kalacak, Venedik İstanbul’da üç yılda bir değişen bir elçi bulundurabilecekti. Bu önemli seferin sonucunda Mora tümüyle Osmanlı egemenliğine girdi.
II. Bayezid Macaristan ve Venedik’e karşı savaşırken doğuda Safeviler güçlenmekteydi (bak. S a f e v î l e r ) . Moğollar ve Akkoyunlular’a karşı başarılar kazanan Safevi Hükümdarı Şah İsmail Osmanlı topraklarında Şiilik’in yayılmasına çalışıyordu. Anadolu’daki Türkmenler’in arasına soktuğu adamlarıyla onları isyana kışkırtıyordu. II. Bayezid’in Şiilik’in yayılması karşısında aldığı önlemler yetersiz kalmaktaydı. Ayrıca oğulları arasında başlayan taht kavgalarının yol açtığı karmaşa ayaklanma için uygun bir ortam yaratmaktaydı. Sonunda 1511’de Şahkulu Baba Tekeli önderliğinde Teke yöresindeki Türkmen aşiretleri Osmanlılar’a karşı ayaklandı. Kütahya’yı ele geçiren ayaklanmacılar üzerlerine gönderilen Osmanlı kuvvetlerini birkaç kez bozguna uğrattılar. Bursa’ya doğru yöneldiklerinde sadrazam Hadım Ali Paşa komutasındaki Osmanlı ordusuna yenik düştüler. Şahkulu öldürüldü ve ayaklanma bastırıldı.
Aşırı dindar ve yumuşak huylu bir padişah olan II. Bayezid bu sırada devlet yönetimini vezirlere bırakıp Edirne’deki sarayına çekilmişti. Zamanının çoğunu okumak ve ibadet etmekle geçiriyordu. Şahkulu Baba Tekeli Ayaklanmasfnm yarattığı karmaşa içinde II. Bayezid’in üç oğlu arasındaki taht kavgası hız kazandı. II. Bayezid yeniçerilerin ve bazı devlet adamlarının baskısıyla 25 Nisan 1512’de tahtı oğlu Selim’e (Yavuz Sultan Selim) bırakmak zorunda kaldı. Böylece Osmanlı tarihine tahttan indirilen ilk padişah olarak geçen II. Bayezid, 26 Mayıs 1512’de doğum yeri Dimetoka’ya giderken yolda hastalanarak öldü. İstanbul’da Bayezid Camisi’nin bahçesindeki türbede gömülüdür.
Veli ya da Sofu lakabıyla anılan II. Bayezid Arapça, Farsça ve Uygurca bilirdi. Bilim ve sanat adamlarına değer verirdi. Osmanlı hat (yazı) sanatının büyük ustalarından biri olan Hattat Şeyh Hamdullah’ın yetişmesini sağlamış, koruyuculuğunu yapmıştır. Bayezid’in, Adli takma adıyla yazdığı şiirlerinin toplandığı divan 1890’da basılmıştır.
Şehzadeliği ve padişahlığı dönemlerinde bilim kumrularının çoğalmasına önem vermiş, acemi oğlanlar için Galata Sarayı Mektebi' ni kurmuştu. Yeniçeri Ocağı’nı genişleterek Ağa Bölükleri’ni örgütlü bir duruma getirdi. Zamanında tersane genişletilerek kalyon yapımına başlandı ve güçlü bir donanma oluşturuldu.
Osmanlı mimarlığı II. Bayezid zamanında gelişme gösterdi. Özellikle İstanbul’da yeni yapılar yaptırıldı ve kentin bayındırlığına önem verildi. Kentin su gereksinimini karşılamak için bentler yaptırıldı. Bayezid, bugün İstanbul’da kendi adını taşıyan Beyazıt (Bayezid) semtindeki, Bayezid Külliyesi olarak bilinen cami, imaret, hamam ve çarşıdan başka, Edirne ve Amasya’da da külliye yaptırmıştır.
