Binbir Gece Masalları
BİNBİR GECE MASALLARI, doğu dünyasındaki eski masalların derlenmesinden oluşmuş bir kitaptır. Masalların tümü aynı kişi tarafından anlatılmış izlenimi verirse de, gerçekte bunlar değişik kimselerin öyküleridir. 14.-16. yüzyıllarda Mısır’da bugünkü biçimlerini aldıkları sanılmaktadır.
Binbir Gece Masalları, Sultan Şehriyar ve eşi Şehrazad’la ilgili bir ana öykü kapsamında anlatılır. Bir zamanlar, evlendiği kadın tarafından aldatılan Şehriyar, bu olaydan sonra kadınlardan nefret eder ve bir daha aldatılmamak için evleneceği her kadını düğünden sonraki sabah öldüreceğine yemin eder. Böylece sultan, her gece başka bir genç kızla evlenir, ertesi sabah da kızın boynunu vurdurur. Durumu öğrenen vezirin kızı Şehrazad, genç kızları kurtarmak için bir plan yapar. Babasına sultanla evlenmek istediğini söyleyen Şehrazad, sonunda isteğini kabul ettirir ve planını uygulamak üzere Şehriyar’la evlenir.
Şehrazad kız kardeşine düğün gecesinin sabahında, idam için belirlenen zamandan az önce saraya gelmesini söyler. Kardeşi gelir gelmez de büyüleyici bir masala başlar; ne var ki, idam saati geldiğinde masal daha bitmemiştir. Sultan masalın sonunu o kadar merak eder ki, Şehrazad’ın yaşamını bir gecelik bağışlar; Şehrazad da ilk masalı bitirir bitirmez yeni bir masala başlar. Şehriyar bu masalın da sonunu öğrenmek istediği için, Şehrazad’ın yaşamını gene bir günlüğüne bağışlar. Şehrazad oyununu, masallarıyla büyülenen ve artık eşine güvenen Şehriyar yeminini bozuncaya kadar binbir gece boyunca sürdürür.
Şehrazad’ın anlattığı masallar, prensler ile prenseslerin, sultanlar ile kölelerin, tüccarlar ile rakkaselerin (dans eden güzel kadınların), cinler ile perilerin serüvenleriyle doludur. Bazı masallarda, Bağdat Halifesi Harun Reşid’in kılık değiştirerek halkın arasında dolaşırken başından geçenler anlatılır. Halife haksızlıkları düzeltir, suçluları cezalandırır. Bir başka masalın konusu, Prenses Perizad’ın konuşan kuşu, şarkı söyleyen ağacı ve altın gölü arayışıdır.
“Ali Baba ve Kırk Haramiler” de Binbir Gece Masallarından biridir. Kırk Haramiler toprak küplerin içinde gizlenerek Ali Baba’ya saldırmayı planlarlar, ama bir cariye onları görür ve küplerin içindeki haramilerin üstüne kızgın yağ dökerek Ali Baba’yı kurtarır.
Bazı masallar da, gizemli yerleri dolaşan ve olağanüstü serüvenler yaşayan Gemici Sinbad’ın yolculuklarına ilişkindir. Masalın birinde Sinbad, bir deniz kazası sonunda düştüğü adadan, atkısını Zümrüd-ü Anka kuşunun ayağına bağlayarak kurtulur. Kuş denizi aşar ve onu arkadaşlarına ulaştırır. Bir başka serüvende Sinbad kendini, bir fili yutacak kadar büyük bir yılanın mağarasında bulur. Ama, Sinbad her türlü zor durumdan kurtulacak ve kötü yazgısını yenecek kadar beceriklidir.
Binbir Gece Masalları, Arabistan’a, İran yoluyla, Hindistan’dan gelmiştir; bazıları İsa’dan dört yüzyıl öncesine uzanır. Masallar Avrupa’da ilk kez, Antoine Galland’ın çevirisiyle 1704’te Fransa’da yayımlandı. İngilizce çevirisini ise, 1830-41 yıllan arasında Edward William Lane yaptı. Binbir Gece Masalları ve 17. yüzyılda John Bünyan’ın yazdığı Hac Yolunda (Pilgrim’s Progress; 1678-84) belki de, dünyada kuşaklar boyunca en çok yaygınlık kazanmış masal kitaplarıdır. Bu ikisi, İncil dışında, en fazla yabancı dile çevrilen kitaplardır. Binbir Gece Masalları, Türkçe’ye de çevrilmiş, en eski çeviri 1429’da yapılmıştır. 1842’de Cezayirli Ahmet Nazif’in çevirisinden bu yana da masalların çeşitli çevirileri yayımlanmıştır.
