Çanakkale Savaşları
I. Dünya Savaşı’nda İngilizler ile Fransızlar’ın Çanakkale Boğazı’nı ele geçirmek amacıyla Osmanlı Devleti’ne karşı açtıkları savaşlardan oluşur. 1915 yılı boyunca denizde başlayıp karada süren savaşlar boğazı geçemeyeceklerini anlayan İngiliz ve Fransız kuvvetlerinin geri çekilmeleriyle son bulmuştur.
I. Dünya Savaşı’nda İngiltere ile Fransa kendileriyle aynı safta yer alan Rusya’ya yardım etmek istiyorlardı. Bu yardımı karada Avrupa kıtasındaki güçlü Almanya engelini aşamadıklarından, denizyoluyla gerçekleştirmeye karar verdiler. Aşmaları gereken ilk engel ve ele geçirmeleri gereken ilk geçit Çanakkale Boğazı’ydı. Bu boğazı aşarlarsa İstanbul Boğazı da kolaylıkla ele geçirilebilir düşüncesindeydiler. Böylelikle Akdeniz-Karadeniz yolu İngiltere-Fransa ve Rusya’nın denetimine girecek, başkenti İstanbul’u bile yitiren Osmanlı Devleti de savaş dışı kalmış olacaktı.
İngiliz-Fransız donanması Osmanlı Devleti ile savaşa girdikleri Ağustos 1914’ten başlayarak Çanakkale Boğazı’na giriş-çıkışı denetim leri altına almışlardı. Kasım-Aralık 1914’te boğazı savunan Türk tabyalarına karşı birkaç da saldırı düzenlediler. Ama asıl deniz harekâtı 19 Şubat 1915’te başladı. 40 gemiden oluşan İngiliz-Fransız filosunun saldırısını Türk topçuları boğazın iki yakasından açtıkları şiddetli ateşle geri püskürttüler. 25 Şubat 1915’teki ikinci büyük saldırılarında boğazı savunan dış tabyaları susturmayı başardılarsa da iç tabyaların direnmesi karşısında boğaza giremediler. Bu durum karşısında ellerindeki bütün güçleri toplayarak kesin sonuç almak için bir harekât düzenlemeye karar verdiler. Böyle bir gelişmeyi bekleyen Türkler de boğazın iki yakasındaki savunma güçlerini artırdılar. Boğazın sularına da çok miktarda mayın döktüler. 18 Mart 1915 günü başlayan büyük saldırının daha başlangıcında İngilizFransız filosundan dört zırhlı mayınlara çarptı. Bunlardan ikisi battı, ikisi de hareketsiz kaldı. Birkaç küçük gemi de kıyıdan açılan ateş sonucu savaş dışı kaldı. Bu gelişmeler üzerine geri çekilmeye çalışan iki Fransız zırhlısı da mayına çarparak ağır yara aldı. Uzun hazırlıklar sonunda giriştikleri saldırının daha ilk gününde böylesi bir yenilgiye uğrayınca İngiliz-Fransız filosu Çanakkale Boğazı’ndan çekilmek zorunda kaldı.
Kara Savaşları
Denizden boğazı geçemeyeceklerini anlayan İngilizler ve Fransızlar bu kez karadan saldırmaya karar verdiler. Bu amaçla 25 Nisan’da Gelibolu Yarımadası’nda Seddülbahir ve Arıburnu’na asker çıkardılar. Çanakkale Savaşlarının en kanlı dönemi bundan sonra başladı. Arıburnu’nda karaya çıkan ve Conkbayırı’ na doğru ilerleyen İngiliz birliklerini Mustafa Kemal’in komuta ettiği 19. Tümen karşıladı ve bir karşı saldırıyla geri püskürttü. Ama saldırıların ardı arkası kesilmedi. Mayıs, haziran, temmuz aylan boyunca göğüs göğüse çarpışmalar sürüp gitti. Ağustos ayı başlarında savaş bir ara durakladıysa da Çanakkale’yi kesinkes geçmeyi amaçlayan İngiltere hükümetinin baskısı sonucu yeni bir saldırı planı hazırlandı. Donanmanın koruması altında 70 bin kişilik bir güç 9 Ağustos’ta Anafartalar yöresine büyük bir çıkarma yaptı. O sırada Anafartalar Grubu komutanlığına atanmış olan Mustafa Kemal bu saldırıyı da püskürttü. 20 Ağustos’taki ikinci saldırı da İtilâf güçlerinin geri çekilmesiyle sonuçlandı. Çanakkale’ yi karadan da geçemeyeceklerini anlayan İngilizler ve Fransızlar, bir-iki ay daha küçük saldırılarla oyalandıktan sonra Kasım 1915’te savaşı sona erdirmeyi kararlaştırdılar. Şubat 1916’ya gelindiğinde Gelibolu Yarımadası’nda bir tek İngiliz-Fransız askeri kalmamıştı.
Savaşın Sonuçları
Çanakkale Savaşları I. Dünya Savaşı’nm en kanlı çarpışmalarından biri olarak tarihe geçmiştir. Her iki taraf ölü ve yaralı olarak toplam 500 bine yakın kayıp vermiştir. Bu savaşlar siyasal bakımdan da önemli sonuçlar getirmiş, İngiltere ve Fransa müttefikleri olan Rusya’ya yapmayı düşündükleri yardımı gerçekleştirememişler, bu da Rusya’nın savaş gücünü önemli ölçüde azaltmış ve 1917’de Şubat ve Ekim devrimlerine yol açan etkenlerden birini oluşturmuştur.
