Ceylan
Zarif ve alımlı gövdesi, çevikliği, güzel gözleri ve yüksek hızıyla tanınan ceylanın oldukça geniş bir yaşama alanı vardır. Afrika’nın Atlas Okyanusu kıyılarından ve tropik kesimlerinden başlayıp Asya’da Moğolistan’ın batısına kadar uzanan bölgelerdeki açık alanlarda 14 tür ceylan yaşar. Çifttoynaklı ve gevişgetiren bir otçul memeli olan ceylan, antilop ve sığırlarla aynı familya (Bovidae) içinde sınıflandırılır.
Ceylan türlerinin 12’si Gazella, ikisi ise Procapra cinsinde yer alır. Bozkırlarda ve yarı çöllerde, genellikle beş-on tanesi ya da yüzlercesi bir arada sürüler oluşturarak dolaşan, ceylanlar küçük yapılı hayvanlardır. Omuz yükseklikleri türe göre 60-90 cm arasında değişir. Gövdesi aslında tombulca olmakla birlikte, bacaklarımın ince ve yüksek oluşu yüzünden ceylan ince ve zarif görünür. Postu genellikle kahverengi olan ceylanın butlan ve karnı beyazdır; çoğu türde gövdenin iki yanında boylu boyunca uzanan koyu renkli iki şerit bulunur. Ceylanın kuyruğu kısa ve püsküllü uçludur. Anadolu’dan Moğolistan’a kadar uzanan bölgede yaşayan İran ceylanı (Gazella subgutturosa) dışındaki türlerde hem erkekte hem de dişide, genellikle geriye doğru kıvrık bir çift boynuz bulunur. İran ceylanının dişisi ise ya güdük boynuzludur ya da hiç boynuzu yoktur.
Ceylan sürüleri sürekli hareket halindedir. Koruyucu renklenmelerinin yardımıyla dikkat çekmeden sürekli dolaşırlar. Üreme döneminde erkekler dişileri için kavga ederler. Beş-altı ay süren bir gebelik döneminden sonra dişi ceylan tek bir yavru doğurur. Yavru ceylan bir yıl boyunca anasıyla birlikte gezer.
Ceylana eskiden gazal (ya da gazel) ve ahu gibi adlar da verilirdi. Gazella cinsinin adı da ceylan anlamındaki Arapça gazal sözcüğünden gelir. Genellikle sanıldığı kadar korkak ve çekingen olmayan ceylanlar saatte 90 kilometreye varan bir hızla koşabilir. Ceylanlar iri, parlak ve doğuştan “sürmeli” gözleriyle özellikle A rap, İran ve Türk folklor ve edebiyatlarında göz güzelliğinin simgesi olmuştur.
14 ceylan türünden Tibet ceylanı (Procapra picticaudata) Tibet ve çevresinde, Moğol ceylanı (Procapra gutturosa) Moğolistan’da yaşar. Bu ikisi ile İran ceylanı dışında kalan türler Afrika’nın çeşitli bölgelerinde bulunur. Özellikle eti ve derisi için yoğun biçimde avlandıklarından ceylanların bazı alttürleri çok azalmıştır; hatta bazılarının tümüyle tükendiği sanılmaktadır. Örneğin, Pelzeln ceylanı (Gazella pelzelni) ile ince boynuzlu ceylanın (Gazella leptoceros) soyları tükenmek üzeredir. Türkiye’de ceren ve ceylan adlanyla tanınan İran ceylanı eskiden Adana-Mardin arasındaki düzlüklerde yaşardı. Günümüzdeyse yalnızca Urfa’nın güneydoğusunda çok az sayıda İran ceylanı kalmıştır.
