Balıkçılık sanayisi
Balıkçılık sanayisi, Deniz ve tatlı su balıklarının, kabukluların ve deniz memelilerinin avlanmasını ve pazar için işlenmesini içeren iş kolu. Geniş çaplı ticari balıkçılık, ağların elle atılıp toplandığı küçük teknelerden, en gelişmiş teknolojilerle donatılmış, balık sürülerini tutan ve işleyen fabrika gemilerine kadar çok çeşitli teknelerle yapılır.
Toplam balık üretiminin büyük bölümü, iki grupta toplanabilecek, nispeten az sayıda balık çeşidinden sağlanır: Ringa, ton, somon, hamsi, ateş balığı, sardalya, ve çeşitli uskumru, vb. denizlerin yüzeye yakın kesimlerinde yaygın balıktır; morina, dil, kalkan, barlam, pisi, vb. denizlerin dibe yakın bölümlerinde yaşayan balıklar karides, ıstakoz, tarak, istiridye, yengeç, midye, vb. kabuklular da büyük miktarda avlanır. En önemli deniz memelisi balinanın avlanması, balıkçılık sanayisinde ayrı bir uzmanlık işidir; günümüzde, eski önemini büyük ölçüde yitirmiştir.
BALIKÇILIK SANAYİSİNİN GELİŞMESİ
Avcılıkla ve toplayıcılıkla geçinen Tarihöncesi insanları, besinlerinin önemli bir bölümünü göllerden, ırmaklardan ve sığ kıyılardan sağlarlardı. En kolay yakalandıkları deniz ürünleri, kabuklulardı.
Orta taş devri süresince(İ.Ö. 10 000-6 000) aşağı yukarı bütünüyle balıkla beslenen bazı topluluklar ilkel balıkçılık yöntemleri geliştirdiler: Sözgelimi İskandinavya'da balık avlamada kullanılan taş uçlu mızraklar, taş zokalar, balık ip ve ağları, kemik zıpkınlar. Çağlar boyunca balıkçılık teknikleri geliştirildikçe, bir yandan avlanan balık miktarı artarken, bir yandan da kurutma, tütsüleme, tuzlama ve salamura yapma gibi avlanan balıkları saklama teknikleri geliştirildi.
Bu arada, balıkçılık yapılan teknelerin gelişmesiyle, balıkçılar, denizde gün geçtikçe daha uzaklara açılmaya başladılar ve kıyılarda balıkçılık merkezleri kuruldu.
İlk balıkçılık merkezleri Akdeniz kıyılarında kurulur ve balıkçılık özellikle Akdeniz'de yapılırken, çağlar ilerledikçe Atlas okyanusu, Kuzey denizi ve Baltık denizi de balıkçılığa açıldı. Nova Scotia ve Newfoundland dolaylarındaki balık yataklarından yararlanılmaya başlanmasının, Avrupa tarihine önemli etkileri oldu. XVI. yy. başlarında ilk olarak Fransızların avlanmaya başladıkları, Atlas okyanusunun kuzey kesimindeki balık yataklarına, XVII. yy. başlarında İngiliz balıkçılarının da uzanmaya başlamaları, İngiltere'nin zenginleşmesine önemli katkılarda bulundu.
BAŞLICA BALIKÇILIK ALANLARI
Dünyanın en önemli balıkçılık alanları, 400 metreden sığ sulardadır: Atlas okyanusunun kuzey kesimi, Kuzey Buz denizi, İzlanda ve Norveç'in kıta sahanlıkları ile Barents denizi; Büyük Okyanus'un kuzey kesiminde özellikle Bering denizi, Alaska körfezi ve Japonya'nın kıyı bölgeleri; Büyük Okyanus'un Çin ve Malezya kıyıları açığındaki kesimi. Ayrıca, Peru kıyıları ile ABD'nin güneydoğu kıyıları açıklarında da çok büyük miktarlarda balık avlanmaktadır.
Belirli türlerin yumurtlama dönemlerinde avlanmasının sık sık yasaklanmasına karşılık, aynı türün farklı yumurtlama bölgeleri ve dönemleri olması, balıkçılığın yıl içinde uzun dönemlere yayılmasını sağlamaktadır. Sözgelimi, Norveç kıyılarına yumurtlamaya gelen morinalar kışın avlanırken, Barents denizinde yiyecek bulmak için Norveç kıyılarına göçen olgunlaşmamış morinalar, baharda avlanır.
Afrika kıyılarında ve tropikal bölgelerdeki öbür ülkelerin sularında, balıkçılık nispeten az gelişmiştir. Bunda rol oynayan başlıca etmen, kıta sahanlığının düz olması, kıyı şeridinin düz olması nedeniyle elverişli limanlar bulunmaması, avlanan balıkların saklanmasını güçleştiren yüksek sıcaklıklar ve ulaşım yollarının yetersizliği nedeniyle, avlanan balıkların iç kesimlere ulaştırılma güçlüğüdür.
Not: Denizde yaşayan yüzlerce balık türünden hamsi, morina, ringa, Atlantik morinası ve sardalya balıkçılık sanayisinin en önemli ticari balıkları arasındadır. Hamsi ve sardalya, ringa familyasının daha küçük üyeleridir. Her üçü de açık deniz balığıdır. Morina ve Atlantik morinası akrabadırlar ve genellikle dibe yakın sularda avlanırlar. Dünyada bir yıl içinde avlanan toplam balık miktarının % 40'ını ringa ve morina ailelerinden balıklar oluşturur.
Başlıca balıkçı ülkeler: Avlanan toplam balık miktarı, 1980 yıllarında 77 milyon tondan, 92 milyon tonun üstüne (1987) çıkmış, bu miktarın aşağı yukarı yarısı (40,5 milyon ton) Asya ülkeleri, özellikle de dünya sıralamasında birinci sırada yer alan Japonya tarafından elde edilmiştir. 1907'de dünya sıralamasında ikinci sırada SSCB, üçüncü sırada Çin, dördüncü sırada da ABD ve Şili yer almışlardır.
BALIKÇILIK TEKNOLOJİLERİ
Ticari ölçekle balıkçılığınilk aşaması, sürme ağı kullanan teknelerle balıkçılıktır. Kıyı açıklarında tekne tarafından çekilen sürtme ağı, alt yakası kurşunla ağırlaştırılmış, üst yakası mantarlarla hafifletildiği için yukarda duran, torba biçimli geniş bir ağdır. Tekne tarafından, kıyı açıklarında, yüzeye yakın sürüklenir. Daha açıklarda, kıta sahanlığı dışında yapılan balıkçılıktaysa, derin deniz için sürtme ağları kullanılır ve ağ, tutulan balık sürüsünün bulunabileceği iki su düzeyi arasında sürüklenir.
Teknelerin soğuk hava depolarıyla donatılması, birkaç haftalık seferlere çıkılmasına olanak sağlar. Fabrika gemileriyse, bin kişiye yakın personel taşıyabilir ve onarım, tutulan balıkların işlenmesi, depolanması, vb. birçok hizmet sağlayarak, çok daha uzun süreli seferlere çıkılmasını, av bakımından en zengin alanlara ulaşılmasını sağlar.
Tam donanımlı bir fabrika gemisinde balıkları doğrama ve dondurma ya da konserveleme makineleri vardır. Balık dilimleri ağırlığı 45 kg'a varan büyük bloklar halinde dondurulur; daha sonra kıyıdaki tesislerde ikinci kez işlenir. Fabrika gemileri sefere genellikle, avcı gemiler denilen teknelerle birlikte çıkar.
Günümüzde balıkçı tekneleri, balık sürülerinin yerlerini sonarlar, vb. çok sayıda bilimsel aygıtla belirlemekte, bazılarının taşıdıkları helikopterler, balık sürüsünün hareketlerinin gözlenmesinde kullanılmaktadır.