Kibrit
Günümüzde kibrit o kadar yaygındır ki, insanların bir zamanlar ateş yakmak için nasıl iki tahta parçasını birbirine sürtmek zorunda kaldıklarını ya da bir çakmaktaşını çelik parçasına çarptırarak “kav” denen maddeleri tutuşturmaya çalıştıklarını çoktan unuttuk. Bitki tüyü, küçük, çürümüş odun parçacıkları, yanmış pamuk parçaları, güherçileye batırılmış kuru mantar eskiden en yaygın kullanılan kav türleriydi.
Sürtünmeyle tutuşan ilk kullanışlı kibriti 1827’de İngiliz eczacı John Walker buldu. Walker’in kibriti, ucu arapzamkı, antimon sülfür ve potasyum klorat karışımıyla kaplanmış ince ağaç çöplerinden oluşuyordu. Bu kibritler, zımpara kâğıdına sürtülerek tutuşuyordu. Birkaç yıl sonra bir Alman kimyacı, antimon sülfür yerine fosfor kullanarak kibritlerin daha kolay tutuşmasını sağladı. Daha sonraları da kibrit yapımcıları fosfor yerine fosfor bileşikleri ve başka maddeler kullanmaya başladılar. Bütün bu gelişmelerin sonunda bugünkü kibritler ortaya çıktı.
İki tür kibrit vardır. Bunlardan birincisi, yalnızca özel olarak yapılmış bir yüzeye sürtülerek yakılan kibritlerdir ve bunlara “güvenlikli kibrit” denir; ikinci tür ise, herhangi bir düz yüzeye sürtüldüğünde tutuşan kibritlerdir.
Güvenlikli kibritleri 1852’de İsveçli Johan ve Cari Lundström kardeşler geliştirdi; “İsveç kibriti” denen bu kibritler 1855’te üretilmeye başlandı. Güvenlikli kibritlerin başı, potasyum klorat ve sülfürle kaplıdır; bu kibritler kutunun kenarına yapıştırılan kırmızı fosfora sürtülmedikçe kolay kolay tutuşmaz.
Herhangi bir yüzeye sürtülerek yakılan kibritlerin başı ise potasyum klorat, fosfor seskisülfür ve çinko oksit karışımıyla kaplıdır; bu karışıma ayrıca dolgu maddesi olarak cam, tutkal ve boya eklenir.
Kibrit çöpleri, titrek kavak ağacından yapılır. Ağacın kabukları soyularak elde edilen uzun ve kalın şeritler, kesme aygıtının altına yerleştirilerek istenilen uzunlukta kıymık ya da çöp haline getirilir. Daha sonra çöpler, amonyum fosfat içine daldırılır. Bu işlem, kibrit çakıldıktan ve sönmesi için üflendikten sonra çöpün için için yanmasını önler ve böylece kullanıldıktan sonra dikkatsizce atılan kibritlerin yangın çıkarma tehlikesi yok edilir.
Çöpler, amonyum fosfata yatırıldıktan sonra kibrit makinesi üzerinde sonsuz bir bant biçimindeki metal kalıpların deliklerine yerleştirilir. Bant hareket ettikçe, kibritlerin uçları, erimiş sıcak parafin mumu banyosuna girer. Parafin, alevin çöpün baş kısmından sapma geçerek kibritin yanmasını sağlar. Çöplerin ucu daha sonra yanıcı bileşimi içeren bir kazana daldırılır. Ardından çöpler 60 dakika süreyle kurumaya bırakılır. Sonunda da otomatik olarak banttan alınarak kutulara yerleştirilir.
Kibrit kutuları da mukavvadan otomatik olarak üretilir. Herhangi bir yere sürtülerek yanan kibritlerin kutularına, etiketler basıldıktan sonra biçim verilir ve daha sonra dış bölümlerine tutkal, kum ve sitrik asit karışımı uygulanarak kibritin sürtüleceği bir yüzey oluşturulur. Asit, tutkalın sert bir yüzey oluşturmasını sağlar. Daha sonra yanıcı yüzey, bir dizi ısıtıcıyla kurutulur. Kutular, bir kovaya koyularak kibrit makinelerinin içine sokulur. Aynı karışım güvenlikli kibritlerin kutularının yanıcı yüzeyine, baskı işleminden önce boya gibi sürülür. İç ve dış kutular, hareket eden paralel taşıyıcı kayışların üstünde doldurulur. İç kutular otomatik olarak dış kutuların içine itilir. Daha sonra makine, kutuları paketlere doldurur.
