Dükkan ve Mağaza
Dükkan ve Mağaza insanların alışveriş ettikleri yerlerdir. Pazar yerleri ve panayırlar bilinen en eski alışveriş yerleriydi. Pazar yerleri, insanların mallarını değiştirmek için rahatça bir araya gelebilecekleri önemli yol kavşaklarında kurulurdu. Panayırlarsa daha çok dinsel kutlamalar sırasında kurulan büyük pazarlardı. Bugün de dünyanın birçok yerindeki kent ve kasabalarda açık pazar yerleri vardır.
İnsanlar daha çok üretip, daha çok tükettikçe, malları üreticiden alıp tüketicilere ulaştıracak aracılar gerekli oldu. İlk aracılar mallarını sırtlarına ya da atlı arabalara yükleyip, kasaba kasaba dolaşan gezgin satıcılardı. Gezgin satıcılar 19. yüzyıla kadar işlevlerini sürdürdüler. Beraberlerinde hemen hemen her çeşit mal bulunduran bu satıcılar, ayrıca gittikleri köy ve kasabalara dış dünyadan haber de taşırlardı. Gene bu dönemde, evlerinde çalışan zanaatçılar mallarını sergilemek ve satmak için evlerinin ön odalarını dükkân olarak kullandılar.
19. yüzyılda sanayileşmenin ve kentleşmenin gelişmesiyle birlikte büyük dükkân ve mağazalar açıldı. Aynı çatı altında hemen hemen her çeşit malın satıldığı mağazaların ilki 1850’de Paris’te, İkincisi ise 1863’te Londra’da açıldı. ABD’deki ilk büyük mağazanın 1875’te Philadelphia’da açıldığı sanılmaktadır.
19. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’de Woolworths, Marks and Spencer gibi mağaza zincirleri ortaya çıktı. Mağazalar zincirinin ilk örneğinin, Thomas Lipton’un 1876’da İskoçya’da başlattığı bakkallar zinciri olduğu sanılıyor. Lipton daha sonra sanayi kuruluşlarına ve İngiltere dışında çay ekim alanlarına sahip büyük bir şirkete dönüşmüştür.
Mallar mağazalara çeşitli yollardan ulaşır. Mağaza sahibi bazen malları doğrudan üreticiden alırsa da, küçük mağaza sahipleri malları genellikle toptancılardan alırlar. Toptancılar halka doğrudan satış yapmayan, yalnızca mağazalara topluca mal satan tüccarlardır.
Süpermarketler ve Alışveriş Merkezleri
Süpermarketler alışverişin tezgâhtar araya girmeden yapılması ilkesiyle çalışan mağazalardır. Müşteri önceden paketlenmiş çeşit çeşit mallardan almak istediklerini bir sepete ya da arabaya koyar ve çıkışın yanındaki kasaya parasını öder. İlk süpermarket 1916’da ABD’de açıldı. 1930’larda bu tür mağazaların sayısı hızla arttı. 1950’den sonra Avrupa’da da yaygınlaştı. Süpermarketleri çekici kılan, fiyatlarının düşüklüğünün yanı sıra, istenebilecek hemen her şeyin bir arada bulunmasıdır.
İçinde çeşitli mallar satılan çok sayıda dükkânın yer aldığı, lokanta, banka, bürolar gibi çeşitli hizmet birimleri ile spor ve eğlence yerlerinin bulunduğu büyük çarşıların ilk örnekleri Asya ülkelerinde rastlanan kapalı çarşılardır. Bu tür çarşılardan en eskisi Halep’teki, 13. yüzyıldan kalma kapalı çarşıdır. Irak, İran, Suriye, Türkistan ve Türkiye’de geçmişten kalma bu çarşılardan hâlâ yararlanılmaktadır. Bu çarşılarda hemen her şeyin bulunduğu çok sayıda dükkânın yanı sıra kıraathaneler, mezat yerleri ve hanlar yer alır.
Günümüzde büyük alışveriş merkezleri dünyanın büyük kentlerinin hemen hemen hepsinde kurulmuştur.
Türkiye'de Dükkân ve Mağazalar
Eskiden Anadolu ve Rumeli köylerinde daha çok dikiş ipliği, çorap, mendil, boncuk gibi şeyler satan gezgin satıcılara çerçi denirdi. Çerçiler katır sırtına yükledikleri camekânlı dolaplarda taşıdıkları malları köy alanlarında sergilerdi. Ayna, tarak, iğne, iplik gibi malları yumurta, tahıl gibi ürünlerle takas ederlerdi.
Türkiye’deki kapalı çarşılardan ilki 15.yüzyılda İstanbul’da II. Mehmed döneminde yapıldı. Zamanla genişletilerek bugünkü durumunu aldı. Bundan başka Osmanlılar zamanında Edirne, Bursa, Kayseri, Urfa gibi kentlerde de kapalı çarşılar yapıldı.
Türkiye’de 19. yüzyılda Sultan Abdülaziz döneminden başlayarak büyük dükkânlara mağaza denmeye başlandı. Büyük mağazalar I. Dünya Savaşı yıllarından sonra ilk olarak İstanbul’da açıldı. Bu mağazalar o yıllarda genellikle bonmarşe adıyla anılıyor ve daha çok yabancı etiketli mallar bulunduruyordu. İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük kentlerde 1950’lerden sonra Ankara Pazarı, Migros, Gima ve Yeni Karamürsel gibi yiyecekten mobilyaya kadar hemen her çeşit malın satıldığı mağaza ve süpermarketler yaygınlaştı. Bunlardan başka halka ucuz hizmet vermek amacıyla kurulan ve en çok tüketilen malların satıldığı bazı devlet destekli mağazalar da vardır. Bunların en önemlisi, çeşitli il ve ilçelerdeki 217 mağazasıyla Sümerbank’tır. 1988’de İstanbul’da açılan Galleria ise çeşitli sanat ve spor etkinlikleriyle halkın ilgisini çeken büyük bir kapalı eğlence ve alışveriş merkezidir.
