Hipnoz
Hipnoz, Bilgili bir uzman tarafından yaratılan, bireyin telkinlere açık olduğu yapay uyku durumu. Hipnoza uğratılan (hipnotize edilen) kişi, söylenen şeyleri, eleştirisiz, otomatik bir biçimde yerine getiriyor gibidir ve çevrenin, yalnızca hipnozu uygulayan uzmanın ilgilenmesini söylediği yönleriyle ilgilenir. Çevresindeki gerçek uyarılarla taban tabana karşıt olsalar bile, telkin edilen sesleri duyar, şeyleri görür, kokuları algılar ve tadları alır. Ayrıca, telkinlerle bellek ve benlik bilinci değiştirilebilir. Bütün bu etkiler, bireyin hipnoz sonrasındaki uyanık durumda göstereceği etkinliklerine de uzanabilir.
Yöntem. Hipnozu uygulayacak uzman bireyden gevşeyip rahatlamasını ve dikkatini, çoğunlukla bir nesne üstünde yoğunlaştırmasını ister. Sakin ama buyurucu bir ses tonuyla gevşemenin artacağını ve göz kapaklarının ağırlaşacağını telkin eder. Çok geçmeden gözlerde abartılı yorgunluk belirtileri görülmeye başlayınca, gözlerini kapatmasını ister. Gözleri buna uyarak kapanan birey, rahat, düzgün soluk nefes alıp vererek, uykuya benzer derin bir gevşeme içine girer. Sonra, bireye gözlerini açmayı istese bile açamayacağı telkin edilir ve denemesi istendiğinde, çoğunlukla birey, gözlerini açamaz. Buna benzer telkinlerle, bireyin deneyimleri, aşağı yukarı her türlü duyum boyutunda değiştirilebilir. Sürüp gitmekte olan olaylara ilişkin belleği kesintiye uğratılabilir ya da tersine geçmişinde olup biten olayların görünüşte yeniden canlanması kolaylaşabilir; yani, bireyin giderek gençleştiği telkin edilerek, gerideki yaşlarına dönme durumu yaratılabilir. Birey giderek, bir çocuk sesiyle yanıt vermeye başlayacak ve geçmişindeki bir dönemi o anda yaşıyormuşçasına olayları, insanları, yerleri ve duyguları tanımlayabilecektir.
Bu evreden sonra, bireye hipnoz sırasında olup bitenleri unutması, ayrıca uyandıktan sonra, belirli bir zamanda, kararlaştırılan bir işaretle karşılaştığı zaman, özel bir hareketi yerine getirmesi telkin edilebilir. Birey uyandığında biraz önce olup bitenleri anlatamayacak, ama anımsaması telkin edilince, bu anıların büyük bölümünü kolayca yeniden anımsayacaktır.
Hipnoz durum. Hipnoz durumu, hipnozcunun telkinine normal bireylerin yanıtıdır; ama yanıt verme yeteneği bakımından, bireyler arasında çok büyük farklar vardır. Hipnoza uğratılabilme, uzmanın tekniğinden çok, kişide olan bir şeydir ve normal bireylerin ruhsal birçok temel özelliğinden biridir. Bu yetenek, bireyin o an için gerçek dünyayı göz ardı ederken bütünüyle fantezi içine gömülebilmesindeki kolaylıkla ilgili olmakla birlikte, belli bir kişi tipiyle doğrudan ilgili değilmiş gibi görünmektedir. Buna karşılık, bir birey ne kadar kolay hipnoza uğratılabilirse uğratılsın, isteği dışında hipnoza uğratılamaz.
Hipnoza uğratılmış birey, yüzeysel olarak uykudaymış gibi görünse de, fizyolojik bakımdan uyanıktır: Beyin dalgaları, uyanık bir kişinin beyin dalgalarıdır.
Birey, derin bir hipnoz durumunda bile olsa, iyice inandığı ahlâk ya da dinsel inançlarına ters düşen şeyleri yapmaması bir yana, önceden yapmamaya karar vermişse, herhangi özel bir telkine de direnç gösterir. Sözgelimi, doğruyu söylemesi için yapılan telkinlere karşın, normal uyanık durumdayken olduğundan biraz daha çaba göstererek bile bile yalan söyleyebilir. Ayrıca, ruhsal tedavi sırasında, eski günlere geri dönüşün yararlı olmasına karşın, anımsaması istenen anılar, bireyin geçmişe ilişkin duygularını geçerli bir biçimde yansıtabilmekle birlikte, yeniden canlandırılan bu olaylar, tarihleri açısından kesin olmayabilirler.
Yararları. Hipnoz, bağımsız bir bilim ya da sanat değildir; daha çok tıp, ruhbilim ya da diş tedavisi gibi alanlarda yararlı olan bir tekniktir. Doğum sırasında, deri aktarımlarında, diş ve yanık tedavilerinde, ivegen ve süreğen ağrıların denetlenmesinde kullanılır. Ayrıca bazı deri hastalıklarının, alerjilerin ve inatçı uykusuzlukların tedavisinde de yararlanılabilir.
Ruhsal tedavide hipnozdan, zihinden zorla uzaklaştırılmış travma özellikli olayları anımsamayı kolaylaştırmakta yararlanılabilir; ayrıca, nevroz belirtileriyle baş edebilmesi için hastaya yardım etmek amacıyla kullanılabilir. Ruhsal tedavi amacıyla kullanıldığı zaman, hastanın yanıt verme yeteneğine dayanan, hasta ile hipnozu uygulayan uzmanın işbirliğini gerektiren bir girişimdir ve bu gerçeği anlaması hastanın kendisi için önemlidir. Hipnozdan, bu bağlamda şişmanlık ve uyuşturucu bağımlılığı gibi bozukluklarda yararlanılmış ve farklı derecelerde başarı elde edilmiştir. Fobilerin ve işlevsel bellek bozukluklarının tedavisinde de çok yararlı olmuştur.
Hipnoz uyarlama (hipnotize etme) tekniği kolayca öğrenilebilir; ama tedavide gerektiğince uygulaması için gerekli bilgiyi, ancak uzmanlar edinebilir.