Kavalalı Mehmed Ali Paşa
Kavalalı Mehmed Ali Paşa (1769-1849), özerk bir eyalet durumuna getirdiği Mısır’da giriştiği atılımlarla ülkeyi modernleştirmeye çalışmıştır.
Kavala’da (bugün Yunanistan’da) bir çarşı bekçisinin oğlu olarak dünyaya geldi. Küçük yaştayken babası ölünce amcası tarafından yetiştirildi. Bir Fransız tüccarın yanında çalıştı. Bir süre sonra kendi adına ticaret yapmaya başlayarak zenginleşti. Aynı zamanda OsmanlI Devleti’nin bölgede kurduğu milis güçlerine paralı asker olarak katıldı. Mısır’a ilk kez 1798’de Napolyon’un işgaline karşı toplanan gönüllüler arasında gitti. 1800’de bu gönüllü birliklerden birinin komutanlığına getirildi. Bu görevdeyken Osmanlı ordusunun güçsüzlüğünü, yönetimin başıbozukluğunu yakından gördü. Bu durumdan yararlanmayı düşünerek Mısır’da kalmaya karar verdi. Kışkırtmalara girişerek çeşitli karışıklıklar yarattı ve merkezin atadığı valileri birbiri ardına görevden uzaklaştırdı. Bütün bu olup bitenlerde Mehmed Ali’nin parmağı olduğu açığa çıkınca Osmanlı yönetimi onu Cidde valisi yaparak Mısır’dan uzaklaştırmak istedi. Ama Mehmed Ali görev yerine gitmeyerek oyalandı ve sonunda Hicaz’daki büyük ayaklanmayı bastırmak koşuluyla 1805’te Mısır valiliğini elde etti.
Mısır’da kendi buyruğunda önemli bir askeri güç oluşturan Mehmed Ali Paşa Hicaz’daki ayaklanmayı 13 yıl süren kanlı savaşlardan sonra 1818’de bastırdı. Bu başarısı üzerine Habeş ve Hicaz valiliklerini de elde etti. Devlete sadık bir vali olduğunu gösterirken, öte yandan da bağımsız davranmayı sürdürüyordu. Osmanlı yönetimiyle ilk çatışması 1828-29 Osmanlı-Rus Savaşı yüzünden çıktı. Mehmed Ali Paşa devletin istediği asker yardımını yapmadığı gibi, yenilgiyi fırsat bilerek Suriye valiliğini de istedi. Bu isteği geri çevrilince oğlu İbrahim Paşa’nın komutasındaki bir orduyla Suriye’yi işgal etti. Üzerine gönderilen Osmanlı birliklerini dağıtan İbrahim Paşa Kütahya’ya kadar ilerledi. Osmanlı Devleti 1833’te imzalanan Kütahya Antlaşması ile yenilgiyi kabul etti ve Suriye’yi de Kavalalı’ya verdi.
Elde ettiği toprakları bağımsız bir hükümdar gibi yönetmeye başlayan Kavalalı sınırlarını genişletmek için yeni fırsatlar kolluyordu. Osmanlı Padişahı II. Mahmud da asi olarak gördüğü Kavalalı’yı ortadan kaldırmak istiyordu. Giriştiği reformlar sonunda güçlü bir yönetim kurduğuna inanan II. Mahmud 1839’da Suriye üzerine bir ordu gönderdi. Ama Osmanlı ordusu bu kez de yenilgiye uğradı. Kavalalı’nın daha çok güç kazanmasını istemeyen batılı devletlerin arabuluculuğuyla 1841’de Londra’da bir antlaşma imzalandı. Bu antlaşmaya göre Mısır özerk bir Osmanlı eyaleti oluyor, Mısır valiliği de Kavalalı’ya ve onun soyundan gelenlere veriliyordu. Buna karşılık o da Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacağına, asker ve vergi göndereceğine söz veriyordu. Bundan sonraki yıllarını Mısır’ın iç sorunlarıyla uğraşarak geçiren Kavalalı 1848’de valiliği oğlu İbrahim Paşa’ya bıraktı ve ertesi yıl Kahire’de öldü. Mısır 1952’de cumhuriyet ilan edilene kadar Kavalalı’nın soyundan gelenlerce yönetildi.
Kavalalı 40 yılı aşkın bir süre yönettiği Mısır’da birçok yenilik gerçekleştirdi. Toprakların büyük bölümünü kamulaştırdı. Ekilebilir arazi miktarını iki katma çıkarttı. Yeni sulama kanalları açtırdı; eskilerini de onararak tarımda verimliliği artırdı. Pamuk, şekerkamışı, keten gibi yeni tarım ürünlerinin üretimini başlattı. Büyük ölçekli atölyeler kurdurarak sanayileşmeye geçişi hazırladı. Nitelikli işgücü yetiştirmek için teknikokullar açtırdı. Başka alanlarda da modern eğitim veren okullar kuruldu. Osmanlı ülkesindeki ilk gazete olan Vekayi-i Mısriye'yi çıkarttı.
Kahire yakınlarındaki Bulak’ta büyük bir basımevi kurdu. Yönetim alanında da köklü değişiklikler yaptı. Divan adı verilen bakanlıklar oluşturuldu. Önemli kararların alınmasında yardımcı olacak bir Danışma Meclisi topladı. 1837’de Mısır’ın ilk anayasası sayılan Siyasetname’yi yayımladı. Mısır’ı Osmanlı ülkesinin en zengin eyaleti durumuna getiren Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın ardılları onun kadar başarılı olamadılar ve Mısır 1882’de İngilizler ‘in yönetimi altına girdi.
