Kızılırmak
Kızılırmak, Türkiye topraklarından kaynaklanıp gene Türkiye’den denize dökülen en uzun akarsudur. İç Anadolu Bölgesi’nin doğu kesiminde 3.025 metreye yükselen Kızıldağ’ın güney yamaçlarından kaynaklanan akarsuların birleşmesiyle oluşan Kızılırmak’ın uzunluğu 1.353 kilometredir.
Doğduğu yöreden batıya doğru yönelen akarsu, İmranlı ile Hafik arasında Sedille, Zara, Tödürge ve Yarhisar boğazlarından geçer. Hafik’ten sonra kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda akmaya başlayan akarsu, bu kesimde doğudan gelen Acı Irmak kolunu alır ve Sivas Boğazı’na girer. Sivas kentinin güneyinden geçerken Tecer Suyu’nu alan Kızılırmak’a daha sonra kuzeyden gelen Cebin ve Kalın suları katılır. Kayseri yakınlarından geçerken bu yörenin sularını toplayan Karasu kolunu alan Kızılırmak’ın akış yönü Avanos’ ta değişir. Burada tekrar batıya yönelen akarsu, Gülşehir önlerinden geçtikten sonra güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda akmaya başlar. Kırşehir’in güneyinden geçerken kuzeyden gelen ve Kırşehir Çayı olarak da bilinen Kılıçözü Deresi kolunu alır. Kesikköprü’den sonra kuzeye yönelen Kızılırmak’a, Kırıkkale’nin batısından geçerken önce doğudan Çoraközü Deresi, sonra da güneybatıdan gelen Balaban Deresi katılır. Kalecik yakınlarından geçerken kuzeydoğuya doğru akmaya başlar ve daha sonra doğuya döner. Bu sırada en büyük kolu olan Delice Irmağı ile birleşen Kızılırmak, Karadeniz ile arasındaki en büyük engel olan Kuzey Anadolu Dağlarını dar boğazlardan geçerek aşar. Bu boğazların ilki Salur-Dutludere Boğazı’dır. Karadeniz Bölgesi’nin sınırları içine giren Kızılırmak, önce kuzeye, Osmancık’tan geçerken de kuzeybatıya yönelir. Akarsu, Devrez Çayı kolunu aldığı yörede keskin bir dirsek yaparak doğuya döner. Bir süre sonra gene kuzeydoğuya doğru akmaya başlayan ve Kepez Boğazı’ndan geçen Kızılırmak, batıdan gelen Gökırmak ile birleştiği noktada ikinci keskin dirseğini çizerek güneydoğuya yönelir. Daha sonra önce doğuya sonra da kuzeydoğuya dönen akarsu, Şahinkaya ve Asar boğazlarını aşarak Bafra Ovası’na ulaşır. Bu ovada güney-kuzey doğrultusunda akan Kızılırmak, Bafra Burnu’nda Karadeniz’e dökülür.
Tüm çığırının önemli bir bölümünde jipsli arazi içinde akan ve bu arazilerden gelen kollarla beslenen Kızılırmak’ın suları acı ve tuzludur. Sularının bu niteliği nedeniyle Kızılırmak ilkçağda “tuzlu akarsu” anlamında Halys adıyla anılırdı. Kızılırmak yatağının İmranlı ile Zara arasında 1.500 metreden çok olan yüksekliği, Kayseri yakınlarındaki Beydeğirmeni’nde 1.000 metrenin, Çorum yakınlarında ise 500 metrenin altına düşer.
Kızılırmak vadisinde yer alan en önemli kentler Sivas, Kırıkkale, Osmancık ve Bafra’dır. Karadeniz’e ulaştığı Bafra Ovası, Kızılırmak’ın taşıdığı alüvyonları aşağı çığırına yığması sonucunda oluşmuş bir delta ovasıdır. Bu ovanın denize yakın kesimlerinde yer alan kıyı gölleri balıkçılık açısından önem taşır.
Kızılırmak, ilkçağda Anadolu’yu egemenlikleri altına alan bazı devlet ya da yönetimler arasında doğal sınır oluştururdu. Eskiden suyolu ulaşımı açısından aşağı çığırındaki bazı kesimlerinden yararlanılan ırmağın iki yakasını birleştirmek için de birçok köprü yapıldı. Bu tarihsel yapılardan başlıcaları Kayseri yakınlarında Çokgöz Köprüsü ile Tekgöz Köprüsü, Sivas’taki Kesikköprü ile Osmancık’taki Koyun Baba Köprüsü’dür. Anadolu’nun birçok kesimini birbirine bağlayan bazı karayolları ve demiryolları Kızılırmak vadisi ile Delice Irmağı, Devrez Çayı ve Gökırmak vadilerinin ulaşıma elverişli bölümlerini izler.
Kızılırmak’ın sularından yararlanmak amacıyla bazı barajlar kurulmuştur. Bunlardan Hirfanlı, Kesikköprü ve Kapulukaya barajları enerji üretimi amacıyla; Altınkaya Barajı taşkın önleme ve enerji üretimi amacıyla; Derbent Barajı ise taşkın önleme, sulama ve enerji üretimi amacıyla yapılmıştır. Kızılırmak’ın akışı, bu barajların ardında suların birikmesiyle oluşan yapay göller nedeniyle kesintiye uğrar.
Rejimi oldukça düzensiz olan Kızılırmak’ın ortalama debisi 184 m3/s’dir. Akarsuyun yukarı ve orta çığırları İç Anadolu Bölgesi’nin en çok ilkbaharda yağış alan kara ikliminin etkisi altındadır. Sıcak ve kurak geçen yaz aylarında buharlaşmanın artmasıyla azalan suları, temmuzda en düşük düzeye iner. Kar ve yağmur sularıyla beslenen ırmağın şubat ve martta yükselmeye başlayan suları nisanda iyice kabarır.
