Kudüs
Kudüs, Filistin'de kent. Yahudiye dağlarının kenarında, Akdeniz kıyısından 55 km içerde, 745 m yükseltide kurulmuş olan Kudüs'ün (Arapça el-Kuds, Beytülmukaddes; İbranice Yeruşalayim) nüfusu 530 000'dir (150 000'i Arap). 1967 İsrail-Arap Savaşı'ndan sonra İsrail tarafından ilhak edilerek başkent yapılan Kudüs'ün eski kesimi, gerek müslümanlar, gerek yahudiler, gerek hıristiyanlar tarafından kutsal sayılmaktadır. Günümüzde özellikle bir turizm merkezi ve yönetim kenti olan Kudüs'te, elmas kesilmesi ve parlatılması, mobilya yapımı, kimya sanayisi, hazırgiyim sanayisi, dokuma sanayisi, plastik gereçler yapımı, basımcılık ve yayıncılık gibi sanayi kolları da gelişmiştir.
TARİH
İ.Ö. 2500'e doğru Kenanlıların yaşadıkları, adı ilk olarak, İ.Ö. XIX. yy'dan kalma Mısır metinlerinde geçen Kudüs, İ.Ö. 1100'e doğru Davut tarafından alındı ve başkent yapıldı; halkı da zaman içinde İbranilerle karıştı. Süleyman peygamber döneminde ilk tapınağı yapılan ve içinde Musa yasalarının saklandığı sandık yerleştirilen kent, İ.Ö. 586'da Babil kralı Nabukodonosor II tarafından alınıp, tapınağı yıkılarak, halkı Babil'e sürüldü. Beş yıl sonra Keyhüsrev'in Babil Krallığı'nı yıkıp, Yahudilere kentlerine dönme izni vermesiyle yeniden canlanan Kudüs'te, tapınak yeniden yapıldı. İ.Ö. 333'te Büyük İskender tarafından alınan Kudüs, İ.Ö. 323'te Mısır kralı Ptolemaios I tarafından Mısır'a bağlandı.
İ.Ö. 198'e doğru Yahudiye'nin bir bölümüyle birlikte Selet'ki kralı Antiokhos III tarafından ele geçirilen Kudüs'te, Yahudiler Makabi ailesinin önderliğinde ayaklanıp, Suriyelileri bozguna uğratarak, İ.Ö. 165'te tapınağı yeniden onardılar. İ.Ö. 63'e kadar Makabi (ya da Hesmon) sülalesi tarafından yönetilen Kudüs, o tarihte Romalılar tarafından alındı ve Herodes ailesinin yönetimine bırakıldı. Büyük Herodes döneminde (İ.Ö. 40-İ.Ö. 4) büyük bayındırlık çalışmalarına girişilip, tapmak da yeniden yapıldı. Ama Yahudilerin yeni bir ayaklanmasını şiddetle bastıran Romalılar, İ.S. 70'te tapınağı bir kez daha yıktılar. İ.S. 135'te Bar Kohba'nın yönettiği ayaklanmanın da bastırılmasından sonra, Yahudiler Kudüs'ten sürülerek, dünyanın dört bir yanma dağıldılar. İ.S. IV. yy'ın başlarında hıristiyanlık Roma İmparatorluğu'nun resmî dini olunca, Kudüs de hıristiyanlığın hac merkezi haline geldi ve birçok kilise (özellikle Kutsal Kabir kilisesi) yapıldı. 614-628 arasındaki İran egemenliği dışında, Romalıların ve BizanslIların denetiminde kalan kent, 628'de müslüman Araplar tarafından fethedilip, İslâm'ın başlıca din merkezlerinden biri oldu: Hazreti Muhammet 624'e kadar kıbleyi Kudüs olarak kabul etmiştir; Kur'an'da miraç olayıyla ilgili İsra suresinde Mescit ül-Aksa adıyla geçen kentin, Mekke ve Medine'ye hac olanağı bulunmadığı durumlarda ziyaret edilmesiyle hac farizasının yerine getirilebileceği birçok hadiste belirtilmiştir.
Kentin fethinden ve halife Ömer'in eski tapınağın yerine bir mescit yaptırmasından sonra, Emeviler döneminde pek çok anıtla süslenen Kudüs (Kubbetüssahra, vb.), musevi ve hıristiyan halka hoşgörülü davranılmasına karşın, Abbasi sülalesinden halife el-Mansur döneminde ağır vergiler konması üstüne azınlıkların bir bölümünün kaçmasıyla, önemli ölçüde geriledi. Selçuklular tarafından alınıp (1071), Haçlı seferlerinin başlamasıyla Haçlıların eline geçerek (1099), Kudüs Latin Krallığı'nın merkezi oldu. 1187'de Selahattin Eyyubi tarafından geri alınıp, 1517'de Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katıldı. Kanuni Sultan Süleyman, Kubbetüssahra'yı onartıp, çeşmeler, caddeler yaptı. Osmanlı egemenliği döneminde yöneticileri sık sık değiştirilen, zaman zaman ayaklanmalar çıkan kent, 1831 de Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın egemenliğine girdiyse de, Batı ülkelerinin araya girmeleriyle Osmanlılara geri verildi. 1917'de İngilizler tarafından işgal edilip, savaştan sonra İngiliz mandasına verilen Filistin'in başkenti (1923-1948) oldu. Bu dönem boyunca Araplar ve Yahudiler arasında kanlı çarpışmaların patlak verdiği Kudüs, 1949'da İsrail kurulunca, İsrail ile Ürdün Krallığı arasında bölüştürüldü. 1967'deki Altı Gün Savaşı'nda, Ürdün'deki kesimi de İsrail tarafından ilhak edilip, başkent yapıldı.