Kuştüyü
Kuşları bacakları dışında örten tüyler genel olarak kuştüyü adıyla tanınır ve başka hiçbir hayvan grubunda rastlanmayan bir yapı kazanmıştır. Kuştüyleri büyük ölçüde telekler ve hav tüylerinden oluşur. Gövdelerinde teleklerden çok daha az ve yalnız uç bölümünde dallanmış tüyler de bulunur. Ayrıca birçok kuşun ağız, göz ve burun delikleri çevresinde kıla benzer sert uzantılar vardır. Uçamamaktan öte yaşamını büyük ölçüde suda geçiren penguen bile kuştüyüyle kaplıdır. Ama bu tüyler öylesine kısalmıştır ki, dıştan bakıldığında balık pulunu andırır. Kuşlar ataları olan sürüngenlerin uyum sağlayamayacağı soğuk yerlerde yaşayabilirler. Başlangıçta tıpkı memelilerde gelişen kıllar gibi, kuştüyleri de kuşların soğuğa karşı korunmasını sağlamıştır.
Bir kuşun tüyleri arasına elinizi koyarsanız gövde sıcaklığını hemen duyarsınız. Kuştüyleri olmasaydı bu ısı çevreye hızla yayılıp kaybolacaktı. Ama kuşların evrim sürecinde kuştüyleri, uçmaya yardımcı olarak ayrı bir önem kazanmıştır. Ayrıca kuştüyü renk ve desenleriyle hem türdeşler arası iletişime, hem de çevreden ayırt edilmeyi güçleştirerek korunmaya yardımcı olur.
Kuştüyünün telek ve hav tüyü adıyla tanınan iki temel tipi vardır. Kuş yavrularını son derece yumuşak ve kabarık olan yalnızca hav tüyleri sarar. Kuşlar büyüdükçe çıkmaya başlayan telekler arasında genellikle varlığını sürdüren hav tüyleri, ısı yalıtımı işlevini üstlenir. Teleğin oldukça kalın bir kök bölümü vardır. Ana eksen, kökten sonra gelen gövde boyunca incelerek telek ucuna kadar uzanır, iki yana doğru dallanmış olan bu bölüme tüy bayrağı ya da kısaca bayrak denir. Telekler ve hav tüyleri memelilerin tırnak ve toynaklarındakine çok benzer boynuzsu bir maddeden yapılmıştır. Kökten geçen besinlerle gelişimini sürdüren telek, tam boyutlarına ulaştığında canlılığını yitirir.
Tüy bayrağı gövdeden ayrılan birçok ipliksi dal ve bunları birbirine tutturan çengellerle donanmış, daha ince yan dallardan oluşur. Bayrak hava akımını tümüyle engellemez. Ama birbirine kenetlenen yan dalların ağsı yapısı sayesinde tutulan hava, gövde ısısının dış ortama geçişini önemli ölçede engeller. Soğuk havalarda tüylerini kabartan kuşlar daha iyi bir ısı yalıtımı için bu hava yastığını daha da kalınlaştırırlar.
Uçma tüylerinde bayrağın sıkı bir biçimde örülmüş olmasının büyük önemi vardır. Ancak bu sayede, kanatlar aşağı doğru inerken havanın geçmesini engelleyen oldukça sert bir yüzey, dolayısıyla yeterli bir kaldırma ve itme kuvveti ortaya çıkar. Eğer tüy bayrağında bir telek görmüşseniz bir yanın öbür yandan geniş olduğunu bilirsiniz. Bir teleğin bayrağındaki dar yan, bitişiğindeki teleğin bayrağındaki geniş yanın üstüne gelir. Bu sayede kanat çırpılırken tüy bayrakları da panjura benzer biçimde açılıp kapanır. Kanadın aşağıya inmesi sırasında birbiri üstüne binen bayraklar hava geçişine izin vermez. Ama kanat yükselirken aralanan bayraklar havanın kolay geçmesini sağlar ve kaldırma kuvvetine ters bir kuvvetin doğmasını engeller.
Kuştüyleri çeşitli biçimlerde renklenmiştir. Karganın kara tüylerini içindeki pigmentler, yaratır. Bu nedenle karganın rengi, ışık hangi açı altında gelirse gelsin hep aynıdır. Kolibrinin menevişli renginde olduğu gibi değişken renkler tüylerin dış yapısındaki farklılaşmadan doğar. Işığın burada değişik açılarda yansıması renk çeşitliliğini yaratır.
Kuştüyü insanların eskiden beri dikkatini çekmiş, değişik amaçlar için kullanılmıştır. Yeryüzünün birçok yerinde krallar ve kabile reisleri kuştüyüyle süslenirken kadın şapkalarında yüzlerce yıl kuştüyü en önemli süs öğesiydi. Ortaçağ Avrupa’sında şövalyelerin şapkalarını da süsleyen devekuşu tüyleri özellikle Güney Afrika’da geniş devekuşu çiftliklerinin kurulmasına yol açmıştır.
Ak balıkçıllar ve bir leylek türü olan marabu gibi birçok kuş, süs tüyleri nedeniyle acımasızca öldürülerek yok olmanın eşiğine gelmiştir. Bu kuşlar günümüze kadar soylarını sürdürebilmişse, bunu doğal yaşamı koruma kaygısından çok kuştüyüne eski yaygın ilginin duyulmamasına borçludurlar.
İnsanlar kuştüyünü başka amaçlar için de kullanmışlardır. 6. yüzyıldan 19. yüzyılın ilk yarısına kadar yazma işi hemen hemen tümüyle tüy kalemler, özellikle de kaz tüyleri kullanılarak yapılıyordu: Pufla ördeğinin tüyleri ise en değerli yastık ve yatakların içini doldurur. Badminton oyununda kullanılan topa ve balık avında kullanılan bazı oltalara da kuştüyü takılır.
