Kutup Yıldızı
Dünya kendi ekseni çevresinde döndüğünden, yeryüzündeki bir gözlemciye gökyüzü dönüyormuş gibi gelir ve geceleri yıldızlar birtakım çemberler üzerinde yavaş yavaş hareket ediyormuş gibi görünür. Kuzey yarıkürede, bu çemberlerin tam Kuzey Kutbu’nun üstünde bulunan merkezine kuzey
gökkutbu denir. Kuzey gökkutbu noktasında ya da bu noktanın çok yakınında bulunan yıldıza da Kuzey Yıldızı denir. Günümüzde bu konumda bulunan yıldız, Demirkazık ya da Latince adıyla Polaris’tir.
Kutup Yıldızı’nı bulmak çok kolaydır; cezve biçimindeki Büyükayı takımyıldızında, cezvenin ucundaki iki yıldız Kutup Yıldızı’na yöneliktir, onunla aynı hizadadır. Kutup Yıldızı, hemen hemen tam olarak gerçek kuzey yönünü gösterir.
Kutup Yıldızı, Küçükayı takımyıldızının en parlak yıldızıdır. Kutup Yıldızı aslında üçlü bir yıldız grubudur; bunlardan Polaris dışındaki öbür ikisi de çıplak gözle görülebilir; bu iki yıldızdan daha parlak olanı ise bir çiftyıldızdır, yani birbiri çevresinde dolanan ikili bir yıldız sistemidir. Ama bu çiftyıldızı oluşturan yıldızlar, ancak bir spektroskopla incelendiğinde birbirinden ayırt edilebilir. Astronomlar, bu aygıtta gözlenen Doppler etkisi sayesinde, yıldızların birbirinin çevresinde nasıl dolandığını belirlerler.
Kutup Yıldızı her zaman Polaris değildi. Dünya’nın ekseni her 26 bin yılda bir uzayda bir tam daire çizer; astronomide bu olaya yalpalama denir. Yalpalama nedeniyle Dünya’nın ekseninin yönü değiştiğinden, zaman zaman başka yıldızlar Kutup Yıldızı durumuna gelir. Yaklaşık 12 bin yıl önce Kutup Yıldızı, Çalgı takımyıldızındaki Vega adlı yıldızdı. Polaris’ten çok daha parlak bir yıldız olan Vega, yaklaşık 12 bin yıl sonra yeniden Kutup Yıldızı olacaktır.
Güney yarıkürede, Kutup Yıldızı’nın karşılığı olacak herhangi bir “Güney Yıldızı” yoktur. Güney gökkutbu günümüzde, pek göze çarpmayan bir takımyıldız olan Sekizlik’in içinde yer alır. Güneyhaçı takımyıldızı, Güney Kutbu’nun yönünü gösterir.
