Laponya
Laponya, Avrupa’nın kuzeyinde, Laponlar ya da Laplar adı verilen halkın yaşadığı bölgenin adıdır; Norveç, İsveç ve Finlandiya’nın en kuzeyindeki bölgeler Kola Yarımadasının batı bölümünü kapsar.
Laponlar yaşadıkları ülkelerin asıl halklarından ayrı bir halktır, ama Laponya ayrı bir ülke değildir. Laponlar’ın çoğu yılın yedi ayı boyunca karın erimediği Kuzey Kutup Dairesinin kuzeyinde yaşar.
Laponya’nın kuzeyinde 22 Mayıs’tan 23 Temmuz’a kadar güneş batmaz. Bu yüzden bölge, “gece yarısı güneşi ülkesi” olarak adlandırılır. Laponya’nın batısı dağlık, kuzeyinin büyük bir bölümü düz ve çoraktır. Doğusu, dar vadiler, hızlı akan ırmaklar ve büyük göllerin yer aldığı tepelik bir bölgedir. Korunaklı yerlerde çam, ladin ve huşağacı ormanları görülmekle birlikte, kuzeye gidildikçe ağaçlar bodurlaşır. Buralarda toprak taşlarla ya da yosun ve liken gibi bitkilerle örtülüdür.
Laponlar’a İsveçliler Lappar der. Laponya bu addan türetilmiştir. Laponlar ise kendilerine Sabme derler. Laponlar en az 2.000 yıl önce büyük bir olasılıkla bugün SSCB sınırları içinde kalan topraklardan ya da Orta Asya’dan rengeyiği sürüleriyle gelerek, Avrupa’nın Kuzey Kutup Dairesi içinde kalan bölümlerindeki boş alanlara yerleştiler. Yaklaşık 300 yıl önce Hıristiyan olan Laponlar’ın bir bölümü Protestan, Rusya ile Finlandiya topraklarında yaşayanlarsa Ortodoks’tur. Eskiden kısa boylu, tıknaz ve koyu renk saçlı olan Laponlar’ın komşu halklarla karışmaları sonucu, özellikle kuzeyde sarışın, mavi gözlü, orta ya da uzun boylu oldukları gözlenmektedir. Güçlü ve hareketli bir halk olan Laponlar ski yapmakta ustadır. Laponlar’ın toplam nüfusu 35-40 bin dolayındadır. Bu sayının dörtte üçüne yakını Norveç’te yaşar.
Laponlar’ın konuştuğu dile Laponca ya da Lap dili denir. Laponca, Fin-Ugor dil ailesinde yer alır. Fince’ye ve Estonya diline benzediği halde onlardan ayrıdır. İskandinav dillerinden alınmış pek çok sözcük içeren Laponca’nın farklı bölgelerde yaşayan Laponlar’ın konuştuğu üç ana lehçesi vardır. 20. yüzyıl ortalarında Laponlar’ın yoğun olduğu bölgelerin ilkokullarında Laponca, eğitim dili olarak kullanılmaya başlandı. Laponlar, anadilleri yanında yaşadıkları ülkenin resmi dilini de bilirler.
Yaşam Biçimi
Laponlar’ın çoğu kıyılarda ve göllerde balıkçılık yapar ya da ormancılıkla ve başka işlerle geçinir. Kiraladıkları ya da sahip oldukları ahşap evlerde yaşar, patates yetiştirip saman biçer, genellikle koyun, keçi ve sığır beslerler. Küçük bir bölümü hâlâ göçebe olan dağ Laponları ile rengeyiği sürüleri yetiştirerek eski yaşam biçimlerini sürdüren Laponlar da vardır.
Laponlar parlak renklerle süslenmiş, yünden ya da rengeyiği derisinden giysiler giyerler. Rengeyikleri kızağa koşulduğu gibi binek hayvanı olarak da kullanılır; etlerinden, derilerinden, sütlerinden yararlanılır. Laponlar genellikle sazdan yapılmış kulübe ya da çadırlarda yaşar; pek çoğunun dıştan takma motorlu tekneleri vardır. Alışverişe ve rengeyiği gütmeye otobüs, otomobil ya da uçaklarla giderler.
Günümüzde Laponya’da oldukça geniş kapsamlı bir sanayileşme gözlenmektedir. İsveç’te, Kiruna ve Gallivare’de çıkartılan demir cevheri trenlerle Norveç kıyısında Narvik’e, Botni Körfezi’nde Lulea’ya ve en güneyde Stockholm ve Göteborg’a taşınır. Norveç’teki Tromsö ve Hammerfest işlek balıkçı limanlarıdır. Laponya’nın İsveç’teki bölümünde su enerjisinden yararlanmak için büyük barajlar kurulmuştur.
