Meteoroloji
Meteorolojinin temel konusu, atmosfer olaylarının incelenmesi ve hava tahminlerinin yapılmasıdır. Bu amaçla meteoroloji uzmanları atmosferde nelerin olup bittiğine ilişkin bilgi toplamaya çalışırlar. Bu tür bilgiler ya doğrudan gözlemlerle ya da atmosfere salman balonlarla ve son zamanlarda yaygınlaşan meteoroloji uydularına yerleştirilen aletlerin yardımıyla sağlanır.
Bugüne kadar yapılan gözlemler sonucunda, atmosferin yere yakın kesimlerinin ekvator yakınlarında çok sıcak, kutup bölgelerinde ve çok yüksek yerlerde ise soğuk olduğu anlaşılmıştır. Ekvatora yakın bölgeler sıcak, kutup bölgeleri ise soğuk olduğundan, atmosferdeki rüzgârlar sıcak hava kütlelerini ekvator bölgesinden kutuplara ve yeryüzüne yakın kesimlerden yükseklere doğru kaydırır. Atmosferdeki bu devinime genel dolaşım denir. Hareket etmekte olan hava kütleleri Dünya’nın kendi ekseni çevresinde dönmesinden etkilenir ve bu nedenle doğrusal bir yol izlemekten çok burgaçlar ve kıvrımlar oluşturarak ilerler. Bu tür burgaçlanmalara özellikle orta enlem kuşağında rastlanır. Meteoroloji uzmanları bu burgaçların yerini, hava kütlesinin akış hızını ve doğrultusunu ölçerek değil, daha kolay bir teknikle, havanın basıncını ölçerek saptarlar. Hava basıncı ölçümlerinden, rüzgârın hızı ve yönü ile hava kütlelerinin yükseldiği alanlar bulunabilir.
Meteoroloji uzmanları bu incelemeler sonucunda, kuzey yarıküredeki alçak basınç alanlarında hava kütlelerinin saat ibresinin tersi yönünde ve sarmal biçiminde dolanarak yükseldiğini belirlemişlerdir. Bu tür hava burgaçlarına siklon denir. Yüksek basınç alanlarında ise hava kütleleri, saat ibresi yönünde burgaçlanarak alçalır; bunlara da antisiklon denir. Siklonların ve antisiklonların çapı çoğunlukla 1.500 kilometrenin üzerindedir. Siklonlar, saniyede 2 ile 18 metre arasında değişen hızlarla dolanır.
Siklon tipi burgaçlarda, burgacın içindeki hava yükselir, yükseldikçe soğur, bunun sonucunda da genellikle yağmur yüklü bulutların oluşmasına yol açar. Bu hava yükselmesi genellikle burgacın içindeki cephe denen kesimde gerçekleşir; cephe, aynı siklon içinde bulunmakla birlikte değişik sıcaklık ve nemlilikteki iki hava kütlesinin birbirine yaklaşarak karşılaşması durumunda aralarında oluşan, bunları birbirinden ayıran ara yüzeydir. Antisiklon burgaçlarında ise hava genellikle siklonlardakinden çok daha yavaş hareket eder; burada hava kütlelerinin alçalması nedeniyle pek bulut ve yağmur oluşmaz. Antisiklonların görüldüğü alanlarda hava uzun dönemler boyunca açık ve güneşli olur.
Orta enlem kuşağında, yani ekvator ile kutup bölgeleri arasında yer alan ülkelerde, meteoroloji uzmanlarının başlıca görevlerinden biri, siklon ve antisiklonların oluşumunu ve devinimini, buna bağlı olarak da hava durumunu önceden tahmin etmektir. Bu görevin üç temel aşaması vardır. Birinci aşama, belirli zamanlarda değişik yerlerdeki hava koşullarını saptamak ve ilgili ölçümleri yapmaktır.
İkinci aşama, bu ölçüm sonuçlarını birleştirerek geniş bir alanı ve atmosferin değişik yüksekliklerini kapsayan meteoroloji haritaları hazırlamaktır; bu haritalarda, hava kütlelerinin hareketleri ve hava koşulları belirtilir. Son aşama ise, bütün bu haritaları ve konuya ilişkin başka bilgileri kullanarak hava tahmininde bulunmaktadır.
Basınç ölçümleri çok önemlidir; bunun yanı sıra sıcaklık, yağmur ve kar miktarı, görüş uzaklığı, nem oranı, bulut miktarı ve türü, rüzgârın şiddeti, yönü ve gözlem anındaki öbür hava koşullarına ilişkin ölçümler de yapılır. Her altı saatte bir (bazen saatte bir) dünyanın pek çok yerinde eşzamanlı ölçümler yapılır. Elde edilen sonuçlar ulusal meteoroloji kuruluşlarında toplanır, daha sonra ülkeler arasında bilgi alışverişi olur. Hava durumu ölçümleri, hava tahmininde bulunacak büroya ulaştığında haritaların üzerine işlenir. Gözlemler karada, denizde ya da atmosferin yüksek kesimlerinde gerçekleştirilir; haritaya ölçüm sonuçları geçirilirken, gözlem noktalarının konumu da belirtilir.
Daha sonra harita üzerinde, aynı basınçtaki noktalar çizgiyle birbirine birleştirilir; yüzeydeki basınç koşullarını gösteren bu çizgilere izobar ya da eşbasınç eğrisi denir. Atmosferin yüksek kesimlerindeki hava hareketlerini göstermek için biraz daha farklı eğriler çizilir. Eğer varsa cepheler de yüzey hava durumu haritalarına işlenir.
Meteoroloji uzmanları bilgilerine ve deneyimlerine dayanarak bu haritaları incelerler ve sonuçta kısa dönemli (24 saatlik), bazen de uzun dönemli hava durumu tahminleri yaparlar. Hava tahminleri için bilgisayar kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır; meteoroloji uzmanlarınca programlanan bilgisayarlar, hava tahmin haritaları hazırlayabilmekte ve hangi bölgelerin yağmur alacağını önceden kestirebilmektedir. Bilgisayar, hava tahminini zamanında yapabilmek için aynı işlemleri sürekli yinelemek zorunda olan meteoroloji uzmanlarını büyük bir yükten kurtarmıştır.
