Nijerya
Nijerya, güney kıyısı Gine Körfezi’nin doğu ucunda yer alan bir Batı Afrika ülkesidir. Büyüklüğü İngiltere, Fransa ve Benelüks ülkelerinin toplamı kadar olan Nijerya’nın komşuları batıda Benin, kuzeyde Nijer, kuzeydoğuda Çad ve doğuda Kamerun’dur.
Ülkenin Atlas Okyanusu kıyılarından içeriye doğru 100 km kadar uzanan bataklık mangrov ormanları kuşağı, daha içerde yerini tropik yağmur ormanları kuşağına bırakır. Yağmur ormanlarının kuzeyinde, uzun otları ve ağaçlarıyla savan bitki örtüsü görülür. Daha kuzeye gidildikçe otlar kısalır, ağaçlar seyrekleşir ve ülkenin en kuzeyi kurak Sahel bölgesine girer.
Dünyanın büyük ırmaklarından biri ve Afrika’nın üçüncü büyük ırmağı olan Nijer Irmağı, büyük kolu Benue Irmağı ile birlikte, ülkenin ortasında büyük bir “V” çizdikten sonra kıyıda birçok kola ayrılarak çok büyük bir deltayla denize dökülür. Ormanlarda maun, ceviz ve sapelli gibi kerestesi değerli ağaçlar vardır. Nijer ve Benue ırmaklarının kuzeyindeki Hausaland düzlükleri deniz düzeyinden ortalama 600 metre yüksekliktedir. Ülkenin öbür önemli akarsuları Sokoto, Kaduna ve Gongola ırmaklarıdır.
İklim ve Yabanıl Yaşam
Ülkenin güneyindeki sıcak ekvator iklimi, kuzeyde yerini daha kuru bir iklime bırakır. Güneyde yıl boyunca nem ve sıcaklık yüksektir; ortalama sıcaklık 27°C’dir. Buna karşılık, kuzeyde aralıkta 10°C’ye kadar düşen sıcaklık, mayısta 38°C’ye kadar yükselebilir. Güneyde yıl boyunca görülen yağış, kasımdan mayısa kadar oldukça azdır. Kuzeyde kasım ve mayıs arasında yağışsız, kurak bir mevsim görülür.
Savanlarda yaşayan büyük memeliler arasında antilop, zürafa, sırtlan ve aslan sayılabilir. Ormanlarda fil ve şempanze, ırmaklarda timsah ve suaygırı vardır. Ülkede pars, maymun ve yaban domuzu da yaşar.
Savanlarda devekuşu ve leylek; ormanlarda papağan, boynuzgaga, tukan ve birçok başka kuş türü vardır. Görülen yılan türleri arasında siyah kobra, yeşil mamba, dev engerek ve piton sayılabilir. Çok sayıdaki böcek türleri içinde en zararlıları, insanlara ve hayvanlara uyku hastalığı bulaştıran çeçe sineği ile sıtma ve sarıhumma mikrobu taşıyan sivrisinektir.
Halk
Afrika kıtasındaki toplam nüfusun yaklaşık altıda birini NijeryalIlar oluşturur. Ülkedeki en büyük dört etnik grup, kuzeyde Hausalar ve Fulaniler, batıda Yorubalar, doğuda ise İbolar’dır.
Bazıları yalnızca birkaç bin kişiden oluşan 250 kadar etnik grubun her biri kendi dilini konuşur. Edolar, İbibiolar, İjolar, Kanuriler, Nüpeler, Tivler, Çambalar ve Ekoiler öbür önemli etnik gruplardan bazılarıdır. Ülkenin resmi dili İngilizce’dir. Hausa, Fulani, Yoruba ve İbo konuşulan öbür önemli dillerdir.
Nüfusun hemen hemen yarısı Müslüman, yüzde 35’i Hıristiyan’dır; geri kalanlar kendi geleneksel dinlerine bağlıdır. Nüfus artışı çok hızlıdır ve nüfusun yarıdan çoğu 15 yaşın altındadır.
Eğitim için büyük harcamalar yapılan Nijerya’da 13 üniversite ve 50 binden fazla üniversite öğrencisi vardır. Ama çocukların çoğu ilkokuldan sonra okumaz. Son yıllarda sağlık hizmetleri ve konut yapımında büyük gelişme gerçekleşmiştir. Lagos’un yerini alacak olan yeni başkent Abuja ülkenin ortasındaki yüksek düzlük bölgede kurulmaktadır. Nijerya’nın öbür önemli kentleri arasında kuzeydeki ticaret merkezi Kano, pamuk üretim bölgesindeki Kaduna ve kakao sanayisinin merkezi olan İbadan sayılabilir.
Tarım ve Sanayi
Nijeryalılar’ın yarıdan çoğunun geçimi toprağa bağlıdır. Bunların çoğu çiftçilik eden köylülerdir. 1960’larda, tüketilen tüm besin maddeleri ülkede üretiliyor, yerfıstığı ve palmiye yağı gibi bazı tarım ürünleri de dışarı satılıyordu. Ama 1970’lerde hükümetin sanayiye öncelik vererek tarımı ikinci plana iten politikası sonucu Nijerya 1980’lerde dışarıdan çok miktarda besin maddesi almak zorunda kaldı. Bu durumda hükümet tarımda Nijerya’nın yeniden kendi kendine yeterli duruma gelmesi için çalışmalara girişti. Ormancılık ve balıkçılık da Nijerya’daki önemli ekonomik etkinlikler arasındadır.
Nijerya’nın en önemli ürünü petroldür. Nijer deltasından çok miktarda petrol ve doğal gaz çıkarılır. Port Harcourt, Warri ve Kaduna’da petrol rafinerileri vardır. Nijerya’nın dışarıya sattığı malların yüzde 90’dan fazlasını petrol oluşturur. Kuzeydeki yüksek düzlüklerde yer alan Jos yakınlarında çıkarılan kalay ve kolumbit de dışarı satılır. Az bulunan niyobyum ve tantal metallerini içeren bir cevher olan, kolumbitin dünyadaki başlıca üreticisi Nijerya’dır. Açık ocak yöntemiyle işletilen madenler arazide büyük çukurlar oluşmasına yol açar. Enugu yakınında da kömür ocakları vardır. Kainji, Jebba ve Shiroro Gorge’deki hidroelektrik santrallardan elektrik enerjisi elde edilir.
Nijer Irmağı’nın büyük bölümünde gemiler işler. Doğudaki Cross Irmağı’nda salapuryalar
çalışır. Başlıca limanlar Lagos, Port Harcourt, Burutu ve Calabar’dır. Lagos’tan kuzeydoğuya uzanan bir demiryolu İbadan, Zaria ve Kano kentlerini birbirine bağlar. Port Harcourt’dan gelerek Kaduna’da bu hatla birleşen bir başka demiryolu da kalay ve kömür madenlerinin bulunduğu bölgeye hizmet verir. Nijerya’da gelişmiş bir karayolu ağı vardır. Kano, Lagos ve Maiduguri’deki havaalanları ülkenin dış dünyayla havayolu bağlantısını sağlar.
Tarih
Nijerya çok eskiçağlardan beri Afrika’daki göç yolları üzerindedir. 2.000 yılı aşkın bir süre önce Bantular, bugünkü Nijerya-Kamerun sınırındaki bölgeden önce doğuya, sonra da güneye doğru büyük bir göç hareketi gerçekleştirmiştir. Günümüzde Nijerya’da yaşayan İbolar, İbibiolar ve İjolar Bantular’ın torunlarıdır. İÖ 500 ile İS 200 arasında Jos Yaylası’nda gelişen Nok uygarlığı seramik
sanatının olağanüstü güzel örneklerini vermiştir. Daha sonra bölgede İfe ve Benin uygarlıkları gelişti. 7. ve 11. yüzyıllar arasında yeni bir göç dalgasıyla Yorubalar bugünkü Batı Nijerya’ya geldiler. Aynı dönemde, Hami ırkından olan Hausalar kuzeye yerleşerek Kano gibi, surlarla çevrili kentleri olan yedi devletin oluşturduğu bir konfederasyon kurdular. Daha sonra gelen Fulaniler kuzeyi istila ettikten sonra güneye yayıldılar. Ormanlık bölgelerde egemen olan Yorubalar’ın en ünlü krallıkları batıda Oyo, doğuda da Benin’di. Yorubalar güçlerinin doruğuna 16. yüzyılda ulaştılar.
Portekizliler ilk kez 1472’de Nijerya kıyılarına, Lagos’a geldiler. Bu kıyı 16. yüzyıldan 19. yüzyıla değin köle ticaretinin merkezi oldu. Örneğin birçok Siyah Brezilyalı Yoruba soyundan gelmiştir. Avrupalı sömürgecilerin 1815’te köle ticaretine son vermesinden sonra bu kıyıdaki ticaret büyük ölçüde İngilizler’in denetimine girdi. İngiltere’nin 1851’de ele geçirdiği Lagos, 1861 ’de bir koloni olarak tahta bağlandı ve İngiliz egemenliği Nijer deltasına yayıldı.
1890’da İngiltere ve Fransa arasında varılan bir anlaşma ile Nijerya’ya komşu iki Fransız sömürgesi olan Benin ve Nijer’in Nijerya ile olan sınırları belirlendi. 19. yüzyılın sonlarında İngiltere, Kuzey Nijerya ve Güney Nijerya’da kurduğu iki protektorayla buralardaki denetimini güçlendirdi. Bu bölgeler 1914’te birleştirilerek Nijerya Kolonisi adlı tek bir yönetim kuruldu. İngiliz yönetiminin son yılı olan 1959’da Doğu, Batı ve Kuzey olmak üzere üç yönetim bölgesi oluşturuldu.
Ekim 1960’ta bağımsızlığını kazanan Nijerya’da 1963’te cumhuriyet ilan edildi. Federal yönetimin güçsüzlüğünden ve bölgeler arası çekişmelerden kaynaklanan sorunlar Ocak 1966’da bir askeri darbeyle sonuçlandı. İbo kökenli subayların gerçekleştirdiği darbeyi yedi ay sonra Hausa kökenli subayların darbesi izledi ve General Yakubu Govvon devlet başkanlığına getirildi. 1967’de İbolar’ın önderi Odumegwu Ojukwu, ülkenin doğu kesiminin Biafra adıyla bağımsız bir ülke olduğunu ilan etti. 30 ay süren çok kanlı bir iç savaş sonunda Ocak 1970’te federal hükümet ülkenin bütününe egemen oldu ve Biafra’ın varlığı sona erdi.
1970’lerde ve 1980’lerde merkezi hükümet ulusal birliği sağlamaya çalıştı. Yerel yönetimler yeniden örgütlendi. 1979’da kabul edilen yeni anayasa ile Nijerya 19 eyaletten oluşan federal bir cumhuriyete dönüştürüldü. Petrolden sağlanan gelire dayanan ekonomi 1970’lerde hızla gelişti. Ama 1980’lerde petrol fiyatlarının düşmesinden kaynaklanan ekonomik sorunlar yaşayan Nijerya, 1990’lara da politik belirsizlik ve askeri yönetim altında girdi.
Nijerya'ya İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 923.768 km2.
Nüfus: 115.973.000 (1989).
Yönetim: İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi olan federal cumhuriyet.
Başkent: Lagos; yeni belirlenmiş başkent Abuja.
Doğal Yapı: Kıyıdan iç bölgelere doğru sırasıyla bataklık mangrov ormanları, yağmur ormanları, savanlar, yarı çöl ve çöl kuşakları yer alır. İç bölgelerde, yüksekliği 1.690 metreye kadar ulaşan bir yayla vardır.
Başlıca Ürünler: Yam (bir tür yerelması), süpürge darısı, manyok, mısır, darı, yerfıstığı, palmiye yağı, kakao, pirinç, pamuk; kalay, kömür; petrol.
Önemli Kentler: Lagos, İbadan, Ogbomosho, Kano, Oshogbo, Kaduna, Enugu.
Eğitim: İlköğretim parasızdır.
