Petro I
(1672-1725). Rus Çarı I. Petro döneminde Rusya Avrupa’nın en büyük güçlerinden biri durumuna geldi. Rusya tarihinin en büyük devlet adamlarından ve reformcularından biri olmasına karşılık, acımasız ve şiddet yanlısı yönetimiyle binlerce insanın ölümüne neden oldu.
Çar Aleksey’in oğlu olan Petro Moskova’da doğdu. Yetenekli ve çalışkan bir çocuktu. Bilimsel ve askeri eğitiminin yanı sıra marangozluk, matbaacılık, demircilik gibi zanaatlar da öğrendi. Babası ölünce yerine üvey ağabeyi III. Fyodor geçti. Onun vâris bırakmadan ölmesi üzerine, öteki üvey kardeşi V. İvan’la birlikte çar ilan edildi. 1695’te Karadeniz’i denetimi altına almak amacıyla Osmanlı İmparatorluğu’na karşı savaş açtı. Azak (bugün Azov) kentini ele geçirmek üzere yola çıktı. Ağır bir yenilgiye uğradı, ama yeni bir donanma kurdu. 1696’da Azak’ı kuşatıp ele geçirdi.
1697-98 arasında batının ekonomik ve kültürel yaşamıyla ilgili bilgiler toplamak üzere Avrupa’ya gitti. Amacı, Rusya’yı güçlü bir ülke durumuna getirmekti. Takma bir adla Almanya’da silah, İngiltere’de gemi yapımı ve Amsterdam’da oymacılık konusunda incelemelerde bulundu.
Ülke dışındayken aldığı bir ayaklanma haberi üzerine Moskova’ya dönerek ayaklanmayı şiddetle bastırdı. Daha sonra Rusya’yı Avrupa’nın gelişmişlik düzeyine ulaştırmak amacıyla geniş çaplı bir reform uygulamasına girişti.
1700’de Karadeniz’i ele geçirme planından vazgeçerek Osmanlılar ile İstanbul Antlaşmasını imzaladı. Ardından Baltık Denizi’ne egemen olan İsveç’e savaş açtı. Aynı yıl, Rus ordusu korkunç bir kar fırtınası sırasında İsveç Kralı XII. Kari tarafından bozguna uğratıldı. Bunun üzerine hemen yeni bir ordu kurmaya girişen I. Petro, bir yandan da ülke içinde reformlarla uğraşıyordu. İlleri yeni
yönetim birimlerine dönüştürerek her ilin başına yönetsel, yargısal ve askeri yetkileri olan valiler atadı.
Madencileri, üreticileri ve tüccarları üretimi artırmaya yönelik önlemler almaya zorladı, Ural Dağları’nda demir sanayisini kurdurdu. Avrupa’ya çok sayıda öğrenci gönderdi. Büyük toprak sahipleri olan boyarları yönetimden uzaklaştırarak, senato adlı yeni bir meclis kurdu. Reformlara karşı çıkan Rus Ortodoks Kilisesi’nin etkisini azalttı ve kendisini desteklemesini sağladı. İlk Rus gazetesinin yayımlanmasına ön ayak oldu.
Neva Irmağı’nın ağzını ele geçirerek orada St. Petersburg (sonradan Petrograd, bugün Leningrad) kentinin temelini attı. St. Petersburg 1712’de Rusya’nın başkenti oldu. Kentin kuruluşu sırasında sağlıksız koşullarda çalışmak zorunda bırakılan binlerce serf yaşamını yitirdi.
Petro 1709’da İsveç Kralı XII. Karl’ı Poltava Savaşı’nda yenerek Rusya’nın Avrupa’daki siyasal konumunu güçlendirdi. 1711’de Osmanlılar’a karşı Besarabya ve Boğdan’a doğru yürüyüşe geçti. Prut Irmağı yakınlarında ordusu kuşatıldı. Edirne Antlaşması’yla (1713) Azak’ı geri vermeyi kabul etti. Batıda İsveç’le savaşmayı sürdürdü. II. Kuzey Savaşı 1721’de imzalanan Nystad Antlaşması’yla sona erdi. Bu antlaşmayla Baltık Denizi’nin doğu kıyıları Rusya’ya verildi. 1721’de “Bütün Ruslar’ın İmparatoru” ilan edildi.
I. Petro 1722’de Osmanlılar’dan önce davranarak İran’a saldırdı. Hazar Denizi’nin batı ve güney kıyılarını ele geçirdi. Ayrıca altın aramak ve yeni ticaret merkezleri kurmak amacıyla Büyük Okyanus’a keşif filoları gönderdi.
I. Petro koyduğu ağır vergiler ve uyguladığı şiddet yüzünden ülkesinde sevilmedi. Savaşların ve reform programlarının yükünü çeken serflerin ve işçilerin başlattığı ayaklanmaları kanlı bir biçimde bastırdı. İkinci karısı Katerina’yı, 2.564 değerli taştan yapılmış bir taç giydirerek çariçe ilan etmesi halkı çok kızdırdı.
Acımasız kişiliğini yansıtan en çarpıcı örneklerden biri de kendisine karşı çıkan oğlu Aleksey’i 1718’de ağır işkencelerle öldürtmesidir. Yoğun ve zorlu yaşamı yüzünden sağlığı bozulan I. Petro 52 yaşında öldü. Ölümünden sonra yerine karısı, I. Katerina adıyla tahta geçti.
