Proton
Atomlar, temel parçacık ya da atomaltı parçacık denen daha küçük parçacıklardan oluşur. Her atomun merkezinde artı yüklü, yoğun bir çekirdek ve bu çekirdeğin çevresinde de enerji katmanlarına ya da kabuklarına yerleşmiş eksi yüklü elektronlar bulunur. Protonlar, atomların çekirdeklerinde yer alan temel parçacıklardandır. Her proton bir artı elektrik yükü taşır; bu yük, büyüklük bakımından elektron yüküne eşittir, ama zıt kutupludur. Protonun kütlesi elektron kütlesinin 1836 katı kadardır ve yaklaşık olarak nötronunkine eşittir.
Hidrojen atomunun çekirdeği tek bir protondan oluşur; başka atomların çekirdeklerinde protonlar ile birlikte nötronlar da bulunur, ama çekirdeğin artı yükünden yalnızca protonlar sorumludur. Proton adı 1914’te konmuştur; bu ad, “birincil” ya da “ilk” anlamına gelen Yunanca protos sözcüğünden gelir. Bu adın verilmesi, atom kütlesinin neredeyse tamamının protonlardan kaynaklandığının sanılmasındandı. Oysa atom çekirdeğinde yüksüz parçacıklar olan nötronlar da yer alıyordu, ama nötron ancak 1930’da keşfedilebildi.
Proton ya da nötron için zaman zaman nükleon terimi de kullanılır. Çekirdekteki protonların sayısına proton sayısı ya da atom numarası denir. Elektriksel bakımdan nötr olan bir atomda proton sayısı ile elektron sayısı aynıdır ve dolayısıyla da proton sayısı elementin özelliklerini ve periyotlar cetvelindeki yerini belirler.
Protonlar kararlı parçacıklardır ve parçacık fiziği alanındaki temel araştırmalar için geliştirilmiş parçacık hızlandırıcılarında kullanılırlar.