Sasaniler
(224-651), İran’da hüküm sürmüş bir hanedandır. Egemenlik alanları zamanla kuzeyde Kafkasya, batıda Mezopotamya, doğuda İndus Irmağı’na kadar genişleyen Sasaniler 7. yüzyılda Müslüman Arap ordularının akınları sonucunda yıkılmışlardır.
Sasani adı, hanedanın kurucusu I. Ardeşir’in (224-241) dedesi Sasan’dan gelir. I. Ardeşir Partlar’ın (Arsaldılar) egemenliğine son vererek başa geçtikten sonra konumunu güçlendirmek için batı sınırındaki Romalılar’la uzun süren bir mücadeleye girişti. Oğlu I. Şahpur (241-272) Romalılar’a karşı önemli başarılar elde ettiyse de, Sasani-Roma çatışması 4. yüzyıl sonlarına kadar sürdü. Ancak IV. Behram döneminde (388-399) varılan bir anlaşmayla batı sınırı güvence altına alındı.
5. yüzyılda doğudaki Akhunlar’ın gittikçe artan baskısıyla bunalımlı bir dönem geçiren Sasaniler, Afganistan ve Hindistan’daki topraklarını yitirdiler (bak. Akhunlar) . Ama I. Hüsrev döneminde (530-579) yeniden güçlenerek egemenliklerini Yemen’e ve Mısır’a kadar genişlettiler. I. Hüsrev, Göktürk Hakanı İstemi Han’la işbirliği yaparak 562’de Akhunlar’ı ortadan kaldırdı ve Akhunlar’ın toprakları Göktürkler’le Sasaniler arasında paylaşıldı.
II. Hüsrev (590-628) genişleme siyasetini batıya doğru sürdürmek istediyse de, Bizans İmparatoru Herakleios (610-641) karşısında birbiri ardına yenilgiye uğradı. Gene bu dönemde Arabistan Yarımadası’nda yeni bir güç olarak beliren Müslüman Araplar Sasani egemenliğini tehdit etmeye başladılar. Halife Hz. Ömer’in gönderdiği bir Arap ordusu 642’deki Nihavend Savaşı’nda Sasani ordusunu bozguna uğrattı. Bundan sonraki 10 yıl içinde Arap orduları İran içlerine kadar yayıldılar ve son Sasani Hükümdarı Yezdigerd 651’de Merv’de öldürülünce Sasani hanedanı son buldu. Sasaniler döneminde edebiyat ve güzel sanatlar alanında önemli atılımlar olmuştur.