Sfenks
Sfenks, Eski Mısır ve Yunan mitolojisinde insan başlı, gövdesi aslan biçiminde olan gerçekdışı bir yaratıktır. Eski Mısır mitolojisinde sfenksin insanları kötülüklere ve saldırılara karşı koruyan güçlü bir yaratık olduğuna inanılır, tapınaklara kralları ve tanrıları simgeleyen sfenks heykelleri yapılırdı. Mısır’daki en ünlü sfenks heykeli Gize’de, Nil Irmağı kıyısındadır. Eski Krallık döneminden (İÖ 3000-2180) kalma aslan gövdeli bu sfenksin yüzü Kral Kefren’in yüzüne benzetilmiştir. Bir bölümü dev bir kaya kütlesinden yontulmuş, bir bölümü de kesme taştan yapılmış, yaklaşık 21 metre yüksekliğinde ve 73 metre boyundadır. Doğuya, Nil Irmağı üzerinden Kahire’ye doğru bakar.
Gize’deki Büyük Sfenks’in ayakları arasında, doğan güneşe adanmış bir tapınak ve üzerinde 18. hanedandan genç Prens Tutmosis’in başından geçen serüvenin kazılı olduğu granit bir yazıt vardır. Yazılanlara göre prens avlanırken yorgun düşer ve sfenksin gölgesinde uykuya dalar. Sfenks düşünde onunla konuşur, kumlara gömülmekte olan heykelini ve tapınağı kurtarırsa, krallığı prense vereceğini söyler. Prens uyanır uyanmaz işe koyulur ve sfenksi örten kumları temizletir. İÖ 1425’te IV. Tutmosis adıyla kral olur. Günümüzde sfenks onu kumdan koruyan bir duvarla çevrilmiştir.
Mısır’da kral başlı, aslan gövdeli daha birçok sfenks heykeli vardır. Luksor yakınlarında Karnak’ta yer alan Amon Tapınağı’na, tanrı Amon’u simgeleyen koç başlı sfenkslerin sıralandığı bir caddeyle ulaşılır.
Eski Mısır’daki sfenkslerin tümü erkekti. Oysa İÖ 2000-1300 arasında Anadolu’da hüküm süren Hititler ve Eski Yunanlılar sfenksleri dişi yaratıklar olarak betimlediler. Kalıntılardan anlaşıldığına göre Alacahöyük’te yer alan bir Hitit kentine kadın başlı, aslan gövdeli sfenkslerin beklediği bir kapıdan giriliyordu.
Eski Yunan mitolojisinde Thebai kentinin dişi canavarı olarak anlatılan sfenks, ejderha soyundan Ekhidna ve Typhon’dan doğan Orthos adlı bir köpeğin kızıdır. Sorduğu bilmeceleri bilemeyenleri öldüren bu sfenks, sonunda Eski Yunan’ın ünlü kahramanı Oidipus’un doğru yanıtı vermesi üzerine kendini öldürür.
