Siyah Kalem
Siyah Kalem, yaşamına ilişkin hiçbir şey bilinmeyen bir Osmanlı nakkaşıdır. Tam adı Muhammed (Mehmed) Siyah Kalem’dir. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesinin Hazine Bölümü’nde bulunan iki albümde 64 resmi vardır. Bir tanesinde Fatih Sultan Mehmed’in resmi bulunduğu için, bu yapıtlar Fatih Albümleri adıyla anılırlar.
Fatih Albümleri’nin nerede ve hangi tarihte düzenlendiği belli değildir. İçindeki çok değerli minyatürler, desenler, kâğıt oyma ve hat örnekleri bu albümlere sıra gözetilmeden, gelişigüzel bir biçimde yerleştirilmiştir. Albümlerdeki resimlerin büyük çoğunluğu Tebriz Sarayı’nda 14. ve 15. yüzyıllarda ortaya çıkan çeşitli minyatür okullarının ürünleridir. Bu, albümlerin Tebriz’de hazırlandığı olasılığını doğrulamaktadır. Ama albümlerin Topkapı Sarayı’na nasıl geldiği bilinmemektedir.
Siyah Kalem’in Fatih Albümleri’ndeki 64 resmi arasında bir üslup birliği yoktur. Ayrıca Siyah Kalem imzası da farklı biçimlerde yazılmıştır. Tüm bunlar, söz konusu resimlerin değişik ellerden çıktığını ve daha sonra üzerlerine Siyah Kalem yazıldığını düşündürmektedir. Siyah Kalem’in bir nakkaşın değil de bir resim üslubunun adı olduğunu öne sürenler de vardır.
Fatih Albümleri’ndeki Siyah Kalem resimleri daha büyük bir yüzeyden gelişigüzel kesilerek yapıştırılmıştır. Genelde siyah ve gri tonlarıyla çizilmiş bu resimlerde yer yer kırmızı, sarı, mavi, nefti gibi renklerin mat tonları kullanılmıştır. Bu resimler konuları bakımından iki grupta toplanabilir. Bir grup resimde dans eden, içki içen, güreşen, at kaçıran insan ve hayvan karışımı dev yaratıklar betimlenmiştir. Öbür grupta ise bozkırlardaki göçebelerin günlük yaşamlarından çeşitli kesitler canlandırılmıştır. Göçebe kökenli ve Şamanlık ile ilgili olan Siyah Kalem resimlerinin Orta Asya ve Çin uygarlıklarının etkisindeki bir bozkır kültürü çerçevesinde yapıldığı sanılmaktadır.
