Sümerler
Sümerler, Mezopotamya’da gelişen ilk uygarlığı kurdu. İÖ 3000’e gelindiğinde Basra Körfezi yakınlarındaki Babil’in güney kesiminde Sümerler yaşıyordu.
Krallarca yönetilen birçok küçük kent devleti vardı. Ur, Lagaş ve Eridu bunların en ünlüleridir. Sümerler tarıma çok önem verdikleri için sulama kanalları yapmışlardı. Arpa, buğday, hurma ve birçok sebze üretiyor, ayrıca koyun, keçi, sığır ve eşek gibi hayvanlar da yetiştiriyorlardı. Ulaşım kayıklarla ve hayvanların çektiği iki tekerlekli arabalarla sağlanıyordu.
Zanaatçılar ve heykeltıraşlar yapıtlarında altın, gümüş, bakır ve değerli taşlar kullanıyordu. Bu dönemde güzel mücevherler, çömlekler, sütunlu ve kemerli, zevkle döşenmiş büyük saraylar yapıldı; yün ve keten kumaşlar dokundu. Ticaret Babil’in dışına yayıldı; Suriye, Anadolu, İran ve daha uzak yerlerle düzenli ticari ilişkiler geliştirildi.
İÖ 3000’de Sümerler çiviyazısı olarak bilinen bir yazı kullanıyorlardı. Kaba işaret ve resimler önce nemli kil tabletlere çiziliyor, bunlar daha sonra kurutuluyordu. Sonradan, sayıları yüzleri bulan bu işaretler artık resim olmaktan çıkıp simgelere dönüştü. Bu yazılar ucu sivriltilmiş kamışlar kullanılarak yazılırdı. Ardından tabletler genellikle fırınlarda pişirildiğinden, kayıtlar günümüze kadar ulaşmıştır. Binlerce tablet bulunmuş ve bilginler bunları çözmesini öğrenmişlerdir.
Özellikle İngiliz arkeolog Sir Leonard Woolley’nin Ur’da gerçekleştirdiği kazılar sonucunda Sümer dinlerine ilişkin birçok bilgi edinildi. Her kent devletinin kendi gözde tanrıları, tanrıçaları ve özel dinsel törenleri vardı. Bununla birlikte, birçok kent devletinde aynı tanrılara tapıldığı da oluyordu. Bunların çoğu Güneş, Yer ve su gibi doğa tanrılarıydı. Her kentte tapınaklar vardı. Krallar kent devletlerinin hem yöneticisi, hem de baş rahibiydi. Bir kent devleti güçlenip başka kent devletlerini egemenliği altına aldığı zaman, onun tanrıları da daha yaygın olarak tanınırdı.
Zamanla tapınaklar para getiren kurumlara dönüştü. Bunlar aynı zamanda öğrenim merkezleriydi. Dinin yanı sıra okuma yazma, aritmetik, geometri, astronomi, takvim düzenleme, hekimlik ve cerrahlık da tapınaklarda öğretiliyordu. Bu bilgi birikiminin bir bölümü daha sonra Eski Yunanlılar’a aktarıldı.
Rakip Sümer kent devletleri yüzyıllarca süren, bitip tükenmeyen savaşlara girdiler. Sonuç olarak iyi donanımlı ordular oluştu. Askerler zırh giyer, miğfer takar, silah olarak da savaş baltaları, mızraklar ve yaylar taşırlardı. Yakın düzende ve genellikle savaş arabalarıyla savaşırlardı. Kent devletleri zamanla savaşlar yüzünden zayıflamaya başladı. Bu yüzden Sami halkları Babil’i istila ettiğinde Sümerler kendilerini korumayı başaramadılar.
