Emeviler
Emeviler, İlk İslâm imparatorluğunu kuran Arap sülalesi. Muaviye l'le başlayan Emeviler sülalesi Mervan ll'yle sona ermiştir. Üçüncü Halife Osman'ın yerine Hazreti Ali'nin halifeliğe seçilmesinden (656) sonra, halife Ömer döneminde Suriye valiliğine atanmış olan Muaviye Bin Ebu Süfyan'ın Osman'ı öldürenleri cezalandırmamış olmasıyla suçlayarak Ali'ye biat etmesiyle başlayan anlaşmazlık, ik i tarafın orduları arasında Sıffin Savaşı'na yol açtı (661). Muaviye'nin, bu savaşta yenileceğini anlayınca askerlerinin mızraklarına Kur'an sayfaları taktırtarak savaşı durdurması ve bir hakem heyetine hileyle kendisini seçtirmesi, sonra da Ali'nin Kûfe'de öldürülmesinin ardından resmen halife ilan ettirmesi, Emevi yönetimini başlattı. Muaviye, 21 yıllık halifelik döneminde çok büyük bir siyasal başarı göstererek ilk İslâm imparatorluğunun temellerini attı.
Arap geleneklerini aşarak önce kendi kabilesini, sonra öbür kabileleri sıkı bir disiplin altına alan Muaviye, en küçük bir ödün vermeye yanaşmadı. Ayrıca, kabile reislerini kendinden sonra oğlu Yezid'e biat ettirmeyi ve halifelikte seçim yöntemini kaldırarak, iktidarın babadan oğula geçmesini sağlamayı başardı. Zaman zaman bu sisteme karşı çıkanlar olduysa bile, genel olarak Emevi halifeliği hep babadan oğula geçerek yürüdü.
Oğlu Yezid'in halifeliği, uzun sürmediği gibi (680-683), başarılı da olmadı: Muaviye yönetiminde su yüzüne çıkamayan birçok sorun çeşitli karışıklıklara yol açtı. 14 Emevi halifesi içinde, Muaviye'den sonra Mervan Bin Hakem (684-685) ve Abdülmelik (685-705), en başarılı halife-hükümdar oldular. Emeviler sülalesi döneminde Hicaz ve Irak, Emevilere boyun eğdi, para bastırılıp, imparatorluğun her yerinde Arapça konuşulması zorunlu kılındı. Emevi orduları İstanbul'a kadar uzanarak, kenti iki kez kuşattılar. Türkistan içlerinden İber yarımadasına kadar ilerlediler. Avrupa'da Tarık Bin Ziyat, Cadiz savaşı sonunda Vizigot krallığına son vererek İspanya ve Portekiz'i ele geçirdi. Emevi orduları buradan yola çıkarak Fransa içlerine kadar ilerledilerse de, Poitiers Savaşı'nda yenilmeleriyle, Avrupa'daki yayılmaları durdu.
Başlangıçta Muaviye'in başarılı yönetiminin yanı sıra, önemli siyasal yanlışlıklar da yapılmıştı. Özellikle Muaviye, Suriye'nin Irak'ta ve öbür İslâm ülkeleri üstünde bir egemenlik kurmasını öngörmüş, bu da sürekli tepkilere yol açmıştı. Ayrıca, Arap olmayan müslümanlara karşı takınılan aşağılayıcı tavır da, Türkler ve İranlIlar arasında hoşnutsuzluklara yol açıyordu. Kerbela olayında Emevilerin davranışıysa, hiçbir İslâm topluluğu tarafından iyi karşılanmamıştı.
Bu olumsuz birikimler sonucu, Emeviler saltanatına karşı yer yer ayaklanmalar başgöstermeye başladı. Bunların en önemlisini, Horasanlı Ebu Müslim adlı bir Türk yönetiyordu. Ebu Müslim'in önderliği altında toplanan Türkler ve İranlılar, Emevilerin Horasan valisini yenilgiye uğratarak İran'ı ele geçirdiler. Sonra Irak'a girdiler ve|Hz.lMuhammed'in amcasının oğlu Abbas'ın torunlarından Ebu Abbas'ı halife ilan ettiler. Ebu Abbas, son Emevi halifesi Mervan ll'yle girdiği savaşı kazanıp, Emevi saltanatına son vererek Abbasiler dönemini başlattı (750). Bu arada Ebu Müslim ve Abbasiler birleşerek Suriye'ye girdiler ve Emevi soyundan ele geçirdirdikleri herkesi kılıçtan geçirdiler. Bu kırımdan yalnızca Emevi halifelerinden Hişam'ın oğlu Abdurrahman kurtuldu ve 755'te İspanya'ya geçerek kendini hükümdar ilan etti (756). Endülüs Emevileri devleti, gücünü gün geçtikçe geliştirip, İspanya, Portekiz, Fas, Batı Cezayir'i aldıktan sonra, 1031'de yıkıldı.