Tacikistan
Orta Asya’daki cumhuriyetlerden biri olan Tacikistan Rusya’nın en güneyinde yer alır. Batı ve kuzeybatıda Özbekistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, kuzeyde Kırgızistan , doğuda Çin Halk Cumhuriyeti, güneyde ise Afganistan’la çevrilidir. Tacikistan’ın yüzölçümü 143.100 km2’dir.
Dağlık bir ülke olan Tacikistan’ın doğusunda Pamir Dağları yükselir. Asya’nın en yüksek noktalarından olan 7.495 metre yüksekliğindeki Komünizm Doruğu ile 7.134 metre yüksekliğindeki Lenin Doruğu buradadır. Pamir Dağları’nın dorukları kar ve buzullarla kaplıdır. Yaklaşık 77 km boyunca uzanan Fedçenko Buzulu, Asya’nın en uzun buzulu olduğu gibi, dünyadaki en uzun vadi buzullarından da biridir. Dağlarda iklim çok sert, kuru ve aşırı soğuktur. Yalnızca batıdaki korunaklı vadilerde çiftçilik yapılabilmektedir.
Tacikistan’da yaşayanların yarıdan fazlasını Tacikler oluşturur. Ülkenin İran kökenli yerli halkı olan Tacikler Müslüman’dır. Tacikler’in başlıca geçim kaynağı tarımdır. Ülkedeki en büyük ikinci etnik topluluk olan Özbekler de tarımla uğraşır. Nüfusun geri kalanı Rus, Tatar, Alman, Kırgız, Ukraynalı ve Yahudi’dir. Halkın çoğu, kışlak adı verilen köylerde yaşar. Düz damlı köy evleri çitlerle çevrili bağ ya da meyve bahçeleri arasındadır. Yamaçlara kurulmuş olan yerleşimlerde, bir evin damı hemen yukarısındaki evin avlusunu oluşturur.
Vadilerde sulamayla yetiştirilen başlıca ürünler pamuk, meyve ve pirinçtir. Ülke tarımında ipek de önemli bir yer tutar. Dağ yamaçlarında buğday ve arpa yetiştirilir, koyun, keçi, sığır ve at beslenir.
Tacikistan’ın sanayisi kentlerde yoğunlaşmıştır. Başkent ve en büyük kent olan Duşanbe (1989 nüfusu 595.000) ile Leninabat en önemli kentleridir. Madenler bakımından zengin olan Tacikistan’da kurşun, çinko, altın, flüorit, arsenik, bizmut ve madeni tuzlar çıkarılır. En önemli sanayi kollan madencilik, tarımsal ürünler, yapı gereçleri ve dokuma sanayisidir.
Tacikler tarihte sırasıyla Persler’in ve Büyük İskender’in kurduğu imparatorlukların egemenliği altında yaşadılar. İS 7.-8. Yüzyıllarda bölgeyi ele geçiren Araplar’ın etkisiyle Müslüman oldular. Sonraki yüzyıllarda Türk kökenli halkların istila ettiği bu bölgede Türk dili ve kültürü yaygınlık kazandı. Tacikler 15.-18. yüzyıllarda, bugünkü Tacikistan topraklarının büyük bölümünü kapsayan Buhara Hanlığı’na bağlandılar. Ardından Afganlar’ın egemenliğine girdiler. 1860’larda ise bölge Ruslar’ın eline geçti. 1917’deki Ekim Devrimi’nden sonra Tacik topraklarının bir bölümü Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne bağlandı. 1920’de de Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti kuruldu. 1922’de yeni yönetime karşı bir ayaklanma baş gösterdi. Tam anlamıyla denetim altına alınamayan bu ayaklanma 1931’e kadar etkisini sürdürdü.
1924’te Özbekistan’a bağlı Tacikistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. 1929’da “birlik cumhuriyeti” statüsünü kazanan Tacikistan’ın adı, Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti oldu.
Son yıllarda, özellikle de 1990’da, öteki cumhuriyetler gibi Tacikistan’da da güçlü milliyetçi hareketler baş gösterdi. Tacikistan’ın nüfusu 5.112.000’dir (1989).
