Tayland
Tayland, Güneydoğu Asya’da, Çinhindi Yarımadası’nın batı kesiminde, krallıkla yönetilen bir ülkedir. Eskiden Siyam olarak bilinirken 1939’da Tayland adını aldı.
Tayland halkının biçim olarak fil kafasına benzettiği bu ülke kuzeyde ve batıda Birmanya, kuzeyde ve doğuda Laos, güneydoğuda Kampuçya, güneyde Malezya ve Tayland (Siyam) Körfezi ile çevrilidir. Kuzeyden güneye uzunluğu yaklaşık 1.500 km, genişliği 780 kilometredir. Malakka Yarımadası boyunca, fil hortumunu andıran ince bir şerit biçiminde uzanan 800 kilometrelik bölümün doğusunda Tayland Körfezi, batısında ise Hint Okyanusu’nun bir bölümü olan Andaman Denizi yer alır. Ülkenin Kra Kıstağı üzerindeki en dar yeri 48 kilometredir. Dağlık olan kıstak bölgesi yeraltı kaynakları bakımından zengindir.
Tayland’ın orta kesiminde geniş bir ova yer alır. Ülkenin en büyük akarsuyu olan ve Menam olarak da bilinen Chao Phraya Irmağı, kollarıyla ovayı akaçlayarak Tayland Körfezi’ ne dökülür. Bu bölgede, kıyıdan 30 km kadar içeride ülkenin başkenti ve en önemli limanı olan Bangkok vardır. Himalayalar’ın uzantısı olan dağ zincirleri kuzey kesimini, kuzeyden güneye doğru böler. Ormanlarla kaplı dağ sıralarının arasında ırmakların açtığı dar ve verimli vadiler uzanır. Bu bölgede ülkenin en yüksek noktası olan Doi Intanon yer alır (2.576 metre).
Ülkenin kuzeydoğusu kumtaşı oluşumlu, alçak bir yayladır. Burası öbür bölgelerden daha az yağmur alır. Bölgedeki az sayıda ırmak doğuya doğru akarak, Laos-Tayland sınırım oluşturan, Asya’nın en büyük ırmaklarından Mekong Irmağı’yla birleşir. Bölgenin verimsiz ve kumlu toprağı, savan adı verilen seyrek ağaçlıklı tropik otlaklarla ve çalılarla kaplıdır.
Tayland’ın düzenli yağış alan astropik bir iklimi vardır. Kasım-mayıs arası, kuzeydoğu yönünden esen muson rüzgârlarının etkisiyle kuru ve sıcak geçer. Havanın en serin olduğu dönem aralık, en sıcak olduğu dönem ise nisan-mayıs aylandır. Bu uzun ve kurak mevsim boyunca ova topraklan neredeyse çöle dönüşür.
Mayıs ortalarında güneybatıdan esen muson rüzgârlarının getirdiği yağışlarla ırmak yatakları dolarak taşar ve pirinç tanmı için gerekli koşullar sağlanmış olur. Mayıstan ekime kadar süren yağışlı mevsim boyunca pirinç filizleri büyüyerek toprak yemyeşil bir görünüm alır.
Halk ve Kentler
Taylandlılar’ın büyük çoğunluğu çiftçilikle geçinir. Mango, ananas ve turunçgiller en çok yetiştirilen meyve türleridir. Tarlaların sürülmesinde ve hasatta, güçlü bir hayvan olan mandadan yararlanılır. Hasadı izleyen ocak ayında şenlikler düzenlenir. Ülke nüfusunun beşte dördü Taylar’dan oluşur. Tayland’a yüzlerce yıl önce yerleşmiş olan Çinliler’in sayısı 3 milyonu aşar. Çinliler çoğunlukla kentlerde yaşar ve ticaretle uğraşır. Güney ve güneydoğudakilerse kalay madenlerinde, büyük şekerkamışı ve kauçuk plantasyonlannda çalışır. Çinliler’den sonra en büyük azınlık grubunu, Malezya sınırına yakın bölgede yaşayan ve sayılan 800 bini bulan Malaylar oluşturur. Kampuçya sınınnda yaşayan Khmerler, kuzeyde ormanlık bölgelerde yaşayan Karenler ve Hintliler öteki azınlık gruplandır.
Halkın büyük bir çoğunluğu Budacıdır. Müslümanlar ve Hindular azınlıktadır. Genç erkeklerin çoğu kısa bir süre için Buda rahibi olur. Eskiden eğitim görmenin tek yolu rahip olmaktı. Ne var ki, artık eğitim 7-15 yaşları arasındaki çocuklar için zorunlu ve parasızdır. Ama hâlâ okulu bulunmayan köyler vardır. Bangkok’ta iki üniversiteden başka bazı teknikokullar ve meslek yüksekokulları vardır. Ülkenin büyük bir bölümünde resmi dil olan Tay dili, Çinliler’in çoğunlukta olduğu bölgelerdeyse Çince konuşulur. En yaygın yabancı dil İngilizce’dir. Tay dilinin değişik lehçeleri vardır. Bazı sözcükler değişik tonla söylendiğinde anlamları da değişir. Örneğin “kha” sözcüğü söyleniş biçimine göre “bacak”, “kabile”, “ot”, “değer” ya da “ticaret yapmak” anlamına gelebilir. Tayland halkı tiyatro ve edebiyata çok düşkündür. Şarkıları, özellikle de şiirleri çok güzeldir.
Ekonomik Yapı ve Ulaşım
Tayland’ın ekonomisi tarım, hizmet sektörü ve hafif sanayilere dayanır. Başlıca tarımsal ürün olan pirinç orta bölümdeki ovada yetiştirilir. Yüksek nitelikli olan Tayland pirincine dünyanın hemen her yerinde büyük talep vardır. Bununla birlikte ülke topraklarının ancak beşte birinde tarım yapılır. Tayland’ın büyük bir bölümünü kaplayan sık ormanlarda tikağacı gibi değerli ağaçlar yetişir. 19. yüzyılda Avrupa şirketlerince pazarlanan tikağacı kerestesinden Tayland ancak 1956’dan sonra yararlanmaya başladı ve bu sanayi dalında en büyük paya sahip oldu. Tikağaçlan kesildikten sonra kütükler genellikle fillerle ırmak kıyılarına taşınır ve sal şeklinde yüzdürülerek Bangkok’taki bıçkı atölyelerine gönderilir.
Dışanya satılan en önemli ürünlerden kauçuk ve kalay güneyden sağlanır. Kıyı şeridinde balıkçılık yapılır. Tayland’ın öteki önemli ürünleri tütün, tapyoka, şekerkamışı, pamuk, yağlı tohumlar, yerfıstığı, mısır ve hindistancevizi ile tungstendir.
Tayland’da sanayi özellikle II. Dünya Savaşı’ndan (1939-45) sonra gelişti. Günümüzde çelik, dokuma, kâğıt, şeker, cam ve çimento fabrikalarının yanı sıra gelişmiş bir ipek sanayisi vardır. Chao Phraya Irmağı üzerinde büyük bir baraj vardır.
Bangkok Güneydoğu Asya’nın ulaşım ve haberleşme merkezidir. Kent yakınlarındaki Don Muang uluslararası bir havalimanıdır. Bangkok demiryolu ve gelişkin bir karayolu ağıyla güney ve güneydoğu bölgelerine, Malezya’ya ve Singapur’a bağlanır. En yaygın karayolu ulaşım aracı otobüstür. Kırsal kesimde ulaşım öküz arabalarıyla sağlanır.
Orta ovada taşımacılıkta akarsulardan yararlanılır. Akıntının güçlü olduğu kesimlerde mavnalar, kanallarda küçük tekneler kullanılır.
Tarih
Taylar 9. yüzyılda Çin'den güneye doğru ilerleyerek Çinhindi Yarımadası’na yayılmaya başladı. 13. yüzyılda yarımadada üstünlük kurmuş olan Khmerler’e karşı başlattıkları ayaklanmanın ardından güneyde Sukotai, kuzeyde Çiengmai adlı ilk güçlü Tay devletlerini kurdular. 1350’de Menam Havzası’nı denetim altına alan Tay devletleri, Ayuttaya Krallığı adı altında birleşerek Ayuttaya’da krallığın ilk başkentini kurdular. 1500-1800 arasında Çinhindi Yarımadasındaki en güçlü rakipleri Birmanya ile sık sık savaşa tutuştular. 1767'de Birman kuvvetlerinin Ayuttaya’ yı yakıp yıkması üzerine, bugünkü Tay kral ailesinin ilk kralı olan Çao Praya Çakri (I. Rama) 1782’de Bangkok'u başkent ilan etti.
Ayuttaya Krallığı’nın Avrupa ile ilk ilişkisi 1511’de, Portekizliler’in ticaret girişimleriyle başladı. Onları İspanyollar, Japonlar, HollandalIlar, Fransızlar ve İngilizler izledi. Fransızlar 1688’de ülkenin denetimini ele geçirmeye çalıştılarsa da başarılı olamadılar. Bu olayı izleyen 150 yıl boyunca Siyam Krallığı Avrupa ile ilişkilerini en aza indiren kuşkucu bir siyaset izledi. Çin imparatorlarına bağlılık sözü vermekle birlikte bağımsızlıklarını koruyan Siyam kralları, 13. yüzyıldan 19. yüzyılın ortalarına kadar Çin’le ticaret yaptılar.
1855’te İngiltere ile imzalanan antlaşmanın ardından batıyla ilişkiler yeniden başladı. Kraı Mongkut (IV. Rama; hükümdarlığı 1851-68) ve daha sonra yerine geçen oğlu Kral Chulalongkorn (V. Rama; hükümdarlığı 1868-1910) özellikle eğitim ve sağlık alanında uygulanan yeniliklerle ülkeyi modernleştirmeye çalıştılar.
Genellikle prenslerden seçilen bakanların yardımıyla ülkeyi yöneten kral mutlak güce ve yetkiye sahipti. 1932’de kansız bir darbeyle mutlak monarşi yönetimine son verildi. Kral anayasayı ve parlamentoyu kabul etmek zorunda kaldı. Kralcıların ön ayak olduğu bir karşı darbenin bastırılmasının ardından yönetim ordunun denetimine geçti. 1939’da ülkenin adı Tayland olarak değiştirildi.
II. Dünya Savaşı sırasında Japonlar, Tayland’ı işgal ederek kendilerini desteklemeye zorladı. Savaşın 1945’te sona ermesiyle ABD Tayland’daki en etkili yabancı güç oldu. Ülke 1946’da Birleşmiş Milletler üyeliğine seçildi.
1960’lardaki Vietnam Savaşı, Kampuçya ve Laos’un yanı sıra Tayland’ı da etkiledi. ABD savaş sırasında Tayland’ı üs olarak kullandı. Tayland 1967’de, ekonomik ve bölgesel bağlarını güçlendirmek amacıyla Malezya, Endonezya, Filipinler ve Singapur’la Güneydoğu Asya Uluslar Birliği’ne (ASEAN) katıldı.
Tayland’da 1955’te, 1968’de ve 1973’te kurulan sivil hükümetler askeri darbelerle son buldu. Ülkeye 1980’lerde Birmanya, Vietnam, Laos ve Kampuçyâ’dan büyük bir mülteci akım oldu. Komünist gerilla hareketleri, öğrenci eylemleri ve askeri darbelerle geçen çalkantılı dönem, 1988’de başbakan seçilen Çatiçai Çunhavan'ın çabalarıyla yumuşamaya başladı. 1982’de kral ailesinin yönetimdeki 200. yılı kutlandı.
Tayland'a İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 513.115 km2.
Nüfus: 55.258.000(1989)
Yönetim: Askerlerin yönetimde etkili olduğu anayasal krallık.
Başkent: Bangkok.
Doğal Yapı: Ülkenin orta bölümünde Chao Phraya Irmağı (Menam) ile kollarının suladığı geniş bir ova yer alır. Doğuda ise, ovadan ortalama 300 metre yükseklikteki bir dağ sırasıyla ayrılan alçak bir yayla, kuzeyde ormanlarla kaplı dağ sıraları vardır.
Önemli Ürünler: Pirinç, mısır, tütün, kauçuk, pamuk, kereste (çoğunlukla tikağacı), kalay ve tungsten.
Önemli Kentler: Bangkok, Çiengmai, Hat Yai, Hon Kaen, Nakon Ratçasima.
Eğitim: 7-15 yaşlar arasında zorunlu ve parasızdır.
