Tunus
Tunus, Kuzey Afrika’da bir cumhuriyettir. Akdeniz kıyısındaki bu ülkenin komşuları, batıda Cezayir, doğuda ise Libya’dır.
Tunus’un kuzeyinde, Atlas Dağları’nın yer yer 1.500 metre yüksekliğe ulaşan uzantıları kuzeybatı yönünde uzanır. Dağ sıraları arasında verimli geniş vadiler vardır. Daha güneyde alçak yaylalar ve ovalar yer alır. Gafsa’nın güneyinde de Sahra Çölü başlar. Ülkenin en önemli ırmağı olan Mecerda uzun yıllar boyunca Kuzeydoğu Tunus’ta büyük delta ovaları oluşturmuştur.
Akdeniz kıyısı yakınlarında yazları sıcak, güzel bir iklim görülür. İç bölgelerde ise yılın büyük bir bölümü çok sıcak geçer. Yağmur daha çok kışın yağar. Tunus’un kuzeyinde meşe, mantar meşesi ve çam ormanları vardır. Daha güneyde ağaçların yerini dikenli çalılıklar ve otlaklar alır. Dağlarda az sayıda geyik ve pars yaşar. Ülkedeki öbür yabanıl hayvanlar arasında antilop, çakal, sırtlan ve domuz sayılabilir.
Tunuslular’ın çoğu Berberi ya da Müslüman Araplar’dır. Bölgenin ilk yerlileri Berberiler’dir. Ülkede başlıca dil Arapça’dır; ama Fransızca da yaygındır. Tunus Cumhuriyeti’nin başkenti ve en önemli limanı Tunus kentidir.
Ülkenin ikinci büyük limanı, kuzey kıyısındaki Bizerte limanıdır. Akdeniz’in en dar yerinde kurulmuş olan Bizerte aynı zamanda Afrika’nın en kuzeydeki kentidir.
Başlıca ekonomik etkinliğin tarım olduğu ülkede buğday ve öbür tahıl türleri kuzey bölgelerde yetiştirilir. Öbür önemli ürünler zeytin, şarap yapımında kullanılan üzüm, portakal, limon ve güneydeki vahalarda yetiştirilen hurmadır. İç bölgelerdeki yaylalarda sığır, koyun ve keçi yetiştirilir.
Tunus mineral yönünden oldukça zengindir. Gübre olarak ve fosfor üretiminde kullanılan fosfat Gafsa yakınında çıkarılır ve Sfaks limanından gemilere yüklenerek ülke dışına gönderilir. Kuzeybatıda demir çıkarılır. Tunus’ta bulunan öbür metaller kurşun ve çinkodur. Ülkenin güney bölümünde bulunmuş olan doğal gaz ve petrolün üretimi ülke ekonomisi için giderek daha çok önem kazanmaktadır. Az sayıda fabrika bulunan ülkede en önemli uğraşlardan biri turizmdir. Kilim, deri eşya ve çanak çömlek gibi geleneksel ürünler bölgesel olarak üretilir.
Kuzey Tunus demiryoluyla Cezayir’e bağlanmıştır. Ülkenin orta bölgelerindeki demiryolları daha çok fosfat minerallerini taşımakta kullanılır. Tunus yakınındaki el-Uveyne Uluslararası Havalimanı ülkedeki birkaç havaalanının en büyüğüdür.
Tarih
İÖ 146’da Romalılar’ın Kartaca’yı yakıp yıkmasından sonra, bugünkü Tunus’u oluşturan toprakların büyük bölümü Roma’nın Afrika Eyaleti’nin bir parçası oldu. 7. yüzyılda Araplar’ın ülkeyi işgal etmesinden sonra buradaki Hıristiyanlık ve Roma uygarlığı ortadan kalktı.
Daha önce Cezayir’i almış olan Osmanlılar 1574’te Tunus’u da ele geçirerek bir Osmanlı eyaleti yaptılar. Zamanla merkezle bağları zayıflayan eyaletin yönetimi yeniçeri ağalarının eline geçti. Akdeniz’de giden gemilere saldıran Berberi korsanlar eyaletin limanlarında üslendi. Tunus beylerbeyliği 1705’te Hüseyni hanedanına bırakıldı ve 1710’da Tunus fiilen bağımsız oldu.
Avrupa ülkelerinin baskısı sonucu 19. yüzyıl başında korsanlık önlendi. Ama bu, Tunus’u önemli bir gelir kaynağından yoksun bıraktı. Ortaya çıkan ekonomik sorunlar çeşitli reformlar yapılarak çözülmeye çalışıldı. Cezayir’i elinde tutan Fransa başta olmak üzere İngiltere ve İtalya gibi Avrupa ülkelerinin Tunus üzerindeki baskıları sürdü. Reformları yürütebilmek için alınmış olan yüksek faizli dış borçların ödenmesinde güçlükle karşılaşılınca, uluslararası bir kurul Tunus’un mali yönetimine el koydu. 1881’de, Cezayir-Fas sınırındaki bir olayı bahane eden Fransızlar ülkeyi işgal ettiler. Hüseyni hanedanı başta kaldı; ama gerçekte yönetim Fransızlar’ın eline geçti. Fransız yönetimi altında fosfat yatakları verimli bir biçimde işletildi, mali sorunlar çözüldü ve modern bir ulaşım sistemi kuruldu. Ama, bağımsızlık isteyen Araplar ve ülkedeki çok sayıda İtalyan, Fransız yönetiminden hoşnut değildi. Fransa bu hoşnutsuzluğu ve bağımsızlık eğilimlerini sürekli olarak uyguladığı baskı yöntemleriyle denetim altına almaya çalıştı. II. Dünya Savaşı’nda Fransa’ya karşı savaşan İtalya’nın amaçlarından biri de Tunus’u ele geçirmekti. 1942-43’te altı ay süreyle Tunus bir savaş alanı oldu. II. Dünya Savaşı sonunda Tunus’ta bağımsızlık hareketleri gelişti ve 1951’den sonra ülkede çok sık
ayaklanma ve karışıklıklar baş gösterdi. Fransa 1955’te Tunus’un özerkliğini kabul etti. Tunus 1956’da da bağımsızlığını kazandı. 1957’de beylik kaldırılarak cumhuriyet yönetimi kuruldu. Habib Burgiba ilk cumhurbaşkanı oldu. 1987’ye kadar cumhurbaşkanı olarak kalan Burgiba’nın yönetimi Afrika’nın yakın tarihindeki en uzun süreli yönetimlerden biridir. Habib Burgiba’nın yerini 1987’de General Zeyne’l-Abidin bin Ali aldı.
Başkent: Tunus
Tunus’un başkenti ve en önemli limanı olan aynı adlı kent, ülkenin kuzey kıyısı yakınında, Tunus Körfezi’nin bir girintisinin oluşturduğu sığ Tunus Gölü kıyısındadır. Bu sığ gölden geçen bir kanal kenti Halkü’l Vad limanına bağlar. Kent bu konumuyla Akdeniz’den geçen doğu-batı ticaret yollarının yakınında yer alır. Bu konumun sağlayabileceği üstünlüğü gören Fenikeliler İÖ 9. yüzyılda, Libyalılar’ın bugünkü kentin bulunduğu yerde kurmuş olduğu kentin yakınında Kartaca kentini kurmuşlardı. Kartaca Savaşları (İÖ 264-146) sonunda Romalılar Kartaca’nın yanı sıra bu kenti de yakıp yıkmışlardır. Romalıların yeniden kurduğu kent 7. yüzyıldan sonra gelişmiş, 13.-16. yüzyıllar arasında en parlak dönemini yaşamıştır.
Kentin Müslüman ve Avrupalı karışımı, kendine özgü, hoş bir havası vardır. Müslüman bölgesinin dolambaçlı dar sokakları, Avrupalılar’ın yaşadığı bölgenin geniş caddeleri ve modern yapıları ile ilginç bir zıtlık sergiler. Müslüman bölgesinin bir bölümünü Medina adı verilen eski kent alanı oluşturur. Çağlar boyunca çok az değişime uğramış olan Medina’nın giriş kapılarından biri, Bab el Khadra adlı büyük bir yapıdır. Kentin en eski yapısı olan ez-Zeytune Camisi ve Eski Romalılardan kalma kaplıca hamamları da Medina’dadır. Burada kilimler, çeşitli dokumalar, çanak çömlek, deri ve metal eşya gibi birçok el sanatı ürününün satıldığı, sûk adı verilen çarşılar vardır. Kentteki fabrikalar çevredeki zengin tarım alanlarının ürünlerini işler. Zeytinyağı, konserve, meyve ve kimyasal madde sanayileri ile turizm başlıca sanayi dallarıdır.
Hızla gelişen kent, bugün Tunus’un en büyük ve en önemli kentidir; nüfusu 596.654’tür (1984).
Tunus'a İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 154.530 km2.
Nüfus: 7.973.000 (1989).
Yönetim: Bağımsız cumhuriyet.
Başkent: Tunus.
Doğal Yapı: Kuzeyi dağlık, iç ve doğu bölümleri
ovalarla kaplı olan ülkenin güneyi Sahra Çölü'ne
kadar uzanır.
Başlıca Ürünler: Buğday, arpa, yulaf, zeytin, hurma,
üzüm, turunçgiller, sebze, fosfat, demir cevheri,
kurşun, çinko, doğal gaz ve petrol.
Önemli Kentler: Tunus, Sfaks, Becaye, Bizerte, Sus,Kirvan.
Eğitim: Parasızdır, ama zorunlu değildir.
