Türkmenistan
Türkmenistan , eski SSCB’yi oluşturan cumhuriyetler arasında yüzölçümü açısından dördüncü sırada yer alır. Kısaca Türkmenistan adıyla tanınan ülke kuzeyde Kazakistan, kuzey ve doğuda Özbekistan, güneyde ise İran ve Afganistan ile çevrilidir. Yüzölçümü 488.100 km2’dir.
Türkmenistan aşın sıcak ve soğuğun egemen olduğu çok kurak bir bölgedir. Bazı yerlerde ocak ayı ortalama sıcaklığı -4 °C ’dir; temmuz ayı ortalama sıcaklığı ise ender olarak 35°C’nin altına düşer. Cumhuriyetin büyük bölümü yılda ancak 100-200 mm yağış alır. Yağışların yetersizliği yüzünden, ülkede tarım alanlarını sulamak için kanallar ve göletler yapılmıştır.
Türkmenistan’ın beşte dördünden fazlası, bitki örtüsü ve suyu çok az olan ıssız ve kurak Karakum Çölü ile kaplıdır. Halk çoğunlukla çölün kenarlarında, güney sınırı boyunca uzanan Kopet Dağlan’mn yakınlarında ya da Amu Derya (Ceyhun), Murgap ve Tecen (Herirud) ırmaklarının geçtiği yerlerde yaşar.
Halkın üçte ikisi Sünni Müslüman olan Türkmenler’dir. Türkmenler’in konuştuğu Türkmence Türkiye Türkçe’sine çok benzeyen bir Türk dilidir. Türkmenistan SSCB’nin bir parçası durumuna gelmeden önce Türkmenler göçebe yaşar ve mevsimlere göre uygun otlaklara göç ederek hayvancılık yaparlardı. SSCB yönetimine girdikten sonra Türkmenler’in büyük bölümü köylere yerleşti. Yerleşik düzene geçtikten sonra, sulama sistemlerinin yardımıyla hayvancılık yanında sulu tarım da yapmaya başladılar. Günümüzde pek çok Türkmen fabrikalarda çalışmaktadır. Türkmenistan halkı içinde ikinci büyük grup, ülke nüfusunun yüzde 15’ini oluşturan Ruslar’dır; onları sırasıyla Özbekler, Kazaklar, Tatarlar, UkraynalIlar, Ermeniler, Azeriler ve Karakalpaklar izler. Eğitim 7-17 yaşları arasında parasız ve zorunludur.
Sanayi ve Tarım
Türkmenistan’ın başlıca doğal kaynağı ülkenin batısında çıkarılan petroldür. Türkmenistan eski SSCB’deki üçüncü büyük petrol üreticisiydi. Petrol bir boruhattıyla Hazar Denizi’ndeki bir rafineriye ulaştırılır. Kimyasal maddeler, madencilik ve doğal gaz üretimi öteki önemli sanayi kollarını oluşturur. Hazar Denizi kıyılarında da balıkçılık yapılır.
Ülkenin başlıca kentlerinde hafif sanayi kuruluşları bulunur. Başkent Aşkabat’ta pamuk ve ipek dokuma sanayileri vardır. Cumhuriyetin öbür önemli kentleri Çarcou, Krasnovodsk ve eski Merv kentinin yakınlarında kurulu olan Mari’dir. Türkmenistan’da sanayi ürünlerinin taşınması büyük ölçüde karayoluyla gerçekleştirilir. Ekonomiye katkı açısından sanayi tarımın önüne geçmiş durumdadır; bununla birlikte pek çok Türkmen hâlâ çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşır. Başlıca tarım ürünleri pamuk, ipek, üzüm, mısır ve buğdaydır. Karakul (karagül) koyunu, at ve deve de en çok yetiştirilen hayvanlardır.
Tarih
Türkmenistan, uzun tarihi boyunca pek çok devletin egemenliğine girmiştir. Ülkede bütün bu devletlerden kalan izler görülebilir. Günümüzde başkent Aşkabat yakınlarında, İÖ 3. yüzyılda Part Krallığı’nın ilk başkenti olarak kurulan Nisa kentinin yıkıntıları bulunmaktadır. Mari yakınlarında yer alan eski Merv kenti de Persler’in Ahameniş hanedanı döneminde (İÖ 6.-4. yüzyıllar) bir satraplık (eyalet) merkeziydi. İS 7. yüzyılda Araplar’ca Horasan’ın başkenti olarak yeniden kurulan Merv gittikçe gelişti ve Abbasiler döneminde büyük bir öğretim merkezi oldu. Daha sonra Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun başkenti olan Merv 13. yüzyılda Moğollar tarafından yıkıldı. Türkmenistan 19. yüzyıl sonlarında Rus Çarlığı’nın egemenliğine girdi. 1917’deki Ekim Devrimi sonucunda da SSCB’nin bir parçası oldu. 1924’e kadar Türkmenistan’ın bölgeleri çeşitli SSCB cumhuriyetlerine bağlıydı. Bu tarihte ise SSCB’nin 15 cumhuriyetinden biri olan Türkmenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu.
Türkmenistan’ın nüfusu 3.534.000’dir (1989).
