Ürdün
Bir Ortadoğu ülkesi olan Ürdün’ün resmi adı Haşimi Ürdün Krallığı’dır. Ürdün kuzeydoğuda Suriye, doğuda Irak, güneydoğu ve güneyde Suudi Arabistan ve batıda İsrail ile komşudur. Batı kesiminde çıplak Yahuda ve Samaria tepeleri bulunur. Daha sonra güneye doğru akarak Lût Gölü’ne dökülen Şeria Irmağı’nın doğusundaki Moab Dağları Lût Gölü’nden sonra güneydeki Petra kentine kadar uzanır. Kuzeydeki bereketli yüksek yayla doğudaki çöle doğru gidildikçe alçalır. Ormanların yüzyıllardan beri sürekli olarak kesilmesi sonucu Ürdün neredeyse tümüyle ağaçsız kalmış bir ülkedir. Ülkenin seyrek doğal bitki örtüsünün büyük bölümünü çalımsı bitkiler oluşturur. Güneydeki dağlarda kurt, çakal ve dağkeçisi yaygındır. Yüksek kesimlerde yazlar sıcak, kışlar ise soğuk ve yağışlı geçer. Şeria vadisinde yaz ayları dayanılmaz ölçüde sıcaktır, kışın sık sık su baskınları görülür. Çöl bölgelerinde ise çok az yağmur yağar. Şeria Irmağı’nın batısında kalan Batı Şeria bölgesi 1967’deki Üçüncü Arap-İsrail Savaşı’ndan bu yana İsrail’in işgali altındadır.
Ürdün’ün nüfusunun büyük bölümü Arap ve M üslüman’dır. Yalnızca yüzde 5’lik bir kesim Rum Ortodoks Kilisesi’ne bağlıdır. Ülkede resmi dil Arapça’dır. Ürdün’de nüfusun yarısından biraz daha az bölümü, çiftçilikle geçinir. Başlıca ürünler buğday ve arpadır; vadilerde sebze, meyve, üzüm ve zeytin de yetiştirilir. Keçi, koyun, sığır ve deve yetiştiriciliği yapılmasına karşın otlakların sayısı çok azdır. Sanayinin gelişmekte olduğu ülkede, gübre yapımında kullanılan fosfat dışında demir, fosfor, manganez ve bakır gibi mineraller çıkarılır. Lût Gölü’nün çok tuzlu olan suyundan da bazı kimyasal maddeler elde edilir. Ürdün’ün en büyük gelir kaynaklarından biri de turizmdir. Her yıl birçok turist, ilk Hıristiyanların kurduğu yerleşim merkezlerinin de bulunduğu tarihsel bölgeleri görmeye gelir.
Ürdün’ün başkenti ve en büyük kenti Am man’dır. Öbür altı büyük kentten Doğu Kudüs, Nablus, Hebron ve Cenin Batı Şeria’dadır. Gene Batı Şeria’da bulunan tarihsel Beytlehem ve Ceriko (Eriha) kentleri ise köyden biraz daha büyüktür. Hicaz Demiryolu’nun güney ucu yakınındaki eski Petra kentinde kayalara oyulmuş ev, tapmak ve mezar kalıntıları bulunur. Hicaz Demiryolu’nun güney ucundan başlayan bir karayolu Kızıldeniz’in bir kolu olan Akabe Körfezi üzerindeki Akabe limanına bağlanır. Başkent Amman’ın Kudüs’le ve Suriye’nin başkenti Şam’la karayolu bağlantıları vardır.
Tarih
Ürdün, çok eski bir yerleşim yeri üzerine kurulmuş bir 20. yüzyıl ülkesidir. Ürdün vadisi tarihteki en eski yerleşim bölgelerindendir. Ülke, özellikle Hıristiyanlık’ın doğup geliştiği yer olması açısından büyük önem taşır. Ürdün İsrailoğulları, Asurlular, Medler ve Persler gibi değişik krallıkların egemenliklerinden sonra İÖ 1. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nun bir parçası oldu. İS 7. yüzyılda Arapların eline geçen Ürdün, 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetimine girdi. I. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar da Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçası olarak kaldı. Osmanlılar 20. yüzyılın başlarında ülkede denetimlerini artırmak amacıyla Hicaz Demiryolu’nu yaptılar. 1916’da Araplar, İngiliz subayı Thomas Edward Lavvrence’m kışkırtmaları ile Osmanlılar’a karşı ayaklandılar. I. Dünya Savaşı sonrasında Filistin İngiltere’nin manda yönetimine verildi. Şeria Irmağı’nın doğusundaki Maveraü’l-Ürdün devrik Suriye Kralı I. Faysal’ın kardeşi Abdullah’ın işgaline uğradı. İngilizler Abdullah’ı Maveraü’l-Ürdün’ün başına geçirdiler. Başlangıçta İngilizler’in yönlendirdiği Maveraü’l-Ürdün 1946’da Haşimi Ürdün Krallığı adını aldı. Abdullah da Ürdün kralı olarak taç giydi.
1948’de Arap devletleri ile Filistin’deki Yahudiler arasında savaş başlayınca Arap Lejyonu olarak bilinen Ürdün ordusu Eski Kudüs ile Yahuda ve Samaria tepelerini ele geçirdi. İsrail’den kaçan Araplar Ürdün’e yerleştiler ve iki ülke arasında sınır çatışmaları baş gösterdi. 1953’te Kral Hüseyin babasının yerine yönetime geçti. 1958’de Ürdün ve Irak federal birlik kurmak için çalışmalara başladılar. Ama, Irak’ta krallık devrilip cumhuriyet ilan edilince bu çalışmalar yarım kaldı. Ürdün’de de krallığın devrilmesi İngiltere’nin yardımıyla engellenebildi. Ürdün 1967’de, Mısır ve Suriye ile birlikte İsrail’e karşı savaşa girdi. Özellikle Kudüs’te yoğunlaşan şiddetli çarpışmalardan sonra Ürdün ordusu yenildi ve İsrail Batı Şeria bölgesinin tamamını ele geçirdi. İsrail’in işgal ettiği Batı Şeria bölgesi Ürdün’ün topraklarının yüzde 6’sını, tarım alanlarının yarısını kapsar. Bu topraklarda yaşayan insanlar da Ürdün nüfusunun üçte birini oluşturur.
Ürdün hükümeti daha sonraları Ürdün’ü İsrail’e karşı bir üs olarak kullanan Filistinli gerillalara karşı çok sıkı önlemler aldı; hatta 1971’de ülkedeki bütün Filistin üslerini kaldırdı. 1972’de Kral Hüseyin Filistinliler’in yaşadığı toprakları da kapsayan “Birleşik Arap Krallığı” planını ortaya attı. Gördüğü tepki üzerine bu plandan vazgeçerek Mısır ve Suriye'yle ilişkilerini düzeltmeye çalıştı. 1973’teki Dördüncü Arap-İsrail Savaşı’na bir ölçüde katıldı. Daha sonra Filistin Kurtuluş Örgütü’nü (FKÖ) Filistinliler’in tek temsilcisi olarak kabul etti. 1988’de de Batı Şeria üzerindeki bütün haklarını FKÖ'ye bıraktı. Şubat 1989'da Ürdün, Irak, Mısır ve Yemen Arap Cumhuriyeti bir araya gelerek Arap İşbirliği Konseyi’ni oluşturdular. Aynı yılın kasım ayında ise 1967’den bu yana ilk parlamento seçimleri yapıldı.
Ürdün'e İlişkin Bilgiler
Yüzölçümü: 88.947 km2 (Batı Şeria dışında).
Nüfus: 3.059.000 (1989).
Yönetim: Anayasal krallık.
Başkent: Amman.
Doğal Yapı: Ürdün'ün büyük bölümü yüksekliği 900 metreye varan ve doğuya doğru eğimli olarak inen bir yayladır. Batıda Şeria Irmağı'nın vadisine inen dik bir eğim yer alır. Ülkenin güneyinde dağlar ve kumtaşı vadileri vardır. Güneyde Akabe Körfezi'ne bakan kısa bir kıyı şeridi bulunur.
Başlıca Ürünler: Fosfat, buğday, sebze, meyve, zeytinyağı.
Önemli Kentler: Amman, ez-Zerka, irbid, Akabe (İsrail işgali altındaki Batı Şeria'da), Doğu Kudüs, Nablus, Hebron, Cenin.
Eğitim: 6-14 yaşlan arasında zorunludur; ama çok sayıda insan okuma yazma bilmez.
