Yelve ve Saztavuğu
Yelve ve Saztavuğu, mekelerin de yer aldığı Rallidae familyasından bataklık kuşlarıdır. Çoğunun tüyleri kahverengimsi nakışlı olduğundan yaşadıkları çevrenin bitki örtüsü içinde ayırt edilmeleri çok güçtür. Göç yolculukları dışında pek uçmazlar. Ürktükleri zaman bulundukları yerlerden fırlasalar bile kısa bir uçuştan sonra sık bitkiler arasına dalarak gizlenirler. Yuvaları çanak biçiminde, derin ve çoğu kez oldukça geniştir.
Yelveler
Yelvelerin kuyruğu kısa, kanatları kısa ve yuvarlak, ayakları geniş, parmakları uzundur. Ayakları perdesiz olmakla birlikte, uzunlukları sayesinde geniş bir alana yayılarak su bitkileri üzerinde batmadan kolayca hareket etmelerini sağlar. Sazlıklara gizlenerek yaşarlar. Ama özellikle geceleri yüksek perdeden çıkardıkları haykırışları duyulabilir. Saztavuklarına benzemekle birlikte, genellikle daha ince ve küçük yapılıdırlar. Rallus ve Porzana cinsleri en iyi bilinen, coğrafi dağılımı en geniş yelve türlerini kapsar.
Uzun gagasıyla dikkat çeken bayağı yelve (Rallus aquaticus) Avrasya, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika’da yaşar. Türkiye’de yaz kış görülen tek yelve türüdür. Benekli yelve (Porzana porzana) Avrupa’dan Moğolistan’a kadar uzanan bölgede ürer, kışı ise Afrika'da ve Asya'nın güneyinde geçirir. Gagası bayağı yelveden kısadır.
Kuzey Amerika’da yaşayan uzun gagalı yelve (Rallus longirostris) daha çok kıyılardaki tuzlu bataklıklarda bulunur. Sık sık başını indire kaldıra yüzerken görülür. Virginia yelvesi (Rallus limicola) genellikle iç kesimlerdeki sulak alanlarda görülen kızıl kahverengi, küçük bir türdür. Carolina yelvesi ya da sora (Porzana carolina) Kuzey Amerika’nın ılıman bölgelerinde bulunur. Uzunluğu 23cm, yüzü ve gerdanı siyah, gagası sarıdır. Bataklık bitkilerinin saplarını kullanarak yaptığı yuvasının üstünü de örtebilir. Böcekleri, bitkileri, özellikle yabanipirinç tohumlarını yer.
Afrika kara yelvesinin (Limnocorax flavirostra) yeşil bir gagası, pembe bacakları vardır. Öbür türler kadar sazlar ve otlar arasında gizlenmez.
Yelvelere çok benzeyen bıldırcın kılavuzu (Crex crex) da Rallidae familyasının üyesidir. Adını bıldırcın sürüleriyle birlikte göç etmesinden alır. Avrupa’da ve Asya’nın batı kesimlerinde üreyen bıldırcın kılavuzu kışın Afrika, Madagaskar ve Arabistan’a göç eder. Türkiye’de daha çok göç sırasında görülür.
Saztavukları
Mekeler gibi saztavuklarının da alınlarında, gagayla birleşen sert derili, etli ve tüysüz bir bölge bulunur. Alın derisi türlere göre değişik renkler alabilir.
Bayağı saztavuğu (Gallinula chloropus) Avustralya dışında çok geniş bir coğrafi dağılım gösterir. Türkiye’nin sulak alanlarında yaygındır. Sazhorozu, gök saztavuğu ya da mor saztavuğu (Porphyrio porphyrio) denen tür 45 santimetreye ulaşan tavuk iriliğindeki gövdesi, kırmızı bacakları, kalın ve kırmızı gagası, üst bölümlerinde koyulaşan mor tüyleriyle kolayca tanınabilir. Alm derisi de kırmızıdır. Türkiye’de yalnız Akdeniz Bölgesi’ndeki Göksu deltasında ürediği bilinmektedir.
Saztavuklarının okyanuslardaki adalarda yaşayan birçok uçamayan türü vardır. Bunların hemen hepsi yok olmanın eşiğine gelmiştir. Örneğin Yeni Zelanda’ya özgü, göz alıcı tüyleriyle dikkat çeken takahenin (Notornis mantelli) uzun yıllar tümüyle yok olduğu sanılmış, 1950’lere doğru bulunan birkaç örneği sayesinde varlığını sürdürebildiği anlaşılmıştır. Gene Yeni Zelanda’ya özgü vekalar (Gallirallus cinsi) da hemen hiç uçamaz. Tavuk iriliğindeki bu kuşlar karanlık bastırırken dolaşmaya çıkarak öbür kuşları ve küçük kemiricileri avlar, kuş yumurtalarını yağmalar.
