Ada Nedir?
Ada Nedir?, Çevresi, bütünüyle suyla çevrili kara parçası. Adaların boyutları çok büyük kara parçalarından küçük ırmak adacıklarına ya da mercan adacıklarına kadar değişebilir. Dünyanın en büyük on adası, büyüklük sıralarına göre şunlardır: Grönland, Yeni Gine, Borneo, Madagaskar, Baffin adası, Sumatra, Honşu, Büyük Britanya, Ellesmere adası, Victoria adası. Birbirine yakın ada gruplarlarından oluşan öbekler, genellikle "takımada" diye adlandırılır.
Yerbilim açısından adalar, kıtasal adalar ve okyanus adaları diye ayrılır. Kıtasal adalar, komşu kıta kütlelerinin bir parçasıdırlar ve onlardan denizin ya da karanın yerbilim zamanlarındaki alçalması ya da yükselmesiyle oluşmuş oldukça sığ bir deniz kesimiyle ayrılmışlardır. Bu duruma Grönland, Büyük Britanya ve Newfoundland örnek gösterilebilir. Tortul birikintiler de kıta sahanlığı boyunca göller ve ırmaklarda adalar oluşturabilir.
Okyanus adaları genellikle yanardağ kökenlidirler. Sürekli püskürmeler sonucu biriken maddelerin, okyanusun yüzeyinde yükselmesi sonucunda oluşurlar. Hawaii adaları bunlara örnek gösterilebilir. Ayrıca, aşınan ve çöken yanardağ konilerinin çevresinde, mercanlar da sığ kayalıklar biçiminde mercan adaları oluşturabilir. Endonezya'yı oluşturan ada toplulukları gibi bazı geniş ada öbeklerininse, hem kara, hem okyanus kökenli karmaşık bir yerbilimsel geçmişleri vardır. Yanardağ kökenli adalar, uzun, dar ve genellikle kıvrılan sıralar biçimini aldıklarında, "ada yayı" diye adlandırılırlar. Ada yayları yer kabuğunun iki diliminin birbirine yaklaştığı yerlerde oluşurlar. Çoğunlukla okyanus ve kıta diliminin birbirlerine yaklaştıkları yerlerde görülürler. Ama, Tonga, Kermadec ve Mariana adalarında olduğu gibi iki okyanus dilimi arasında da yer alabilirler. Birbirine yaklaşan sınırlarda, bir okyanus dilimi, öbür okyanus diliminin altına kayar. Bu kayan bölge, okyanus yanında ada yayına paralel bir derin deniz kırığı biçiminde belirir; kayma, iki dilimin birbirine değdiği kırığın iç dilimi altında büyük depremlere neden olur. Alta kayan dilim, eriyip, magmayı oluşturur; magma da, yayın yanardağları arasından yeniden yukarı fışkırır.
Yay ile kırık arasındaki bölgede, kayan okyanus diliminin parçacıkları ve yayda oluşan aşınma, denizde tortulların hızla birikmesine yol açar. Birçok yay, kayan okyanus diliminin bulunduğu bölgeye doğru kabararak kıvrılır. Buna Aleut adaları, Japonya adaları ve Kuril adaları örnek gösterilebilir.
Çeşitli birikme ve aşınma süreçleri sonucunda, ada yayları kıta kütlesinin içinde de yer alabilirler. Bunlara örnek olarak, Güney Amerika Andları ve Kuzey Amerika'nın batı kesimindeki Cascade dağları örnek gösterilebilir.
TÜRKİYE'NİN ADALARI
: Türkiye üç yandan denizlerle çevrili bir ülke olmasına karşılık, ada bakımından fazla zengin sayılmaz. Çünkü, Türkiye adalarının sayısı az olmamakla birlikte, büyükçe sayılabilecek olanların sayısı çok azdır. Kıyı uzunluğu 1 km'yi geçen adaların sayısı 159'dur ama, çoğunun yüzölçümü 1 km²'den küçüktür. Türkiye adaları arasında yüzölçümü 1 km²'nin üstünde olanların sayısı yalnızca 31'dir.
Türkiye'nin adaları, kıyılar boyunca eşit olmayan bir biçimde dağılmışlardır. Kilometreler bovunra adaya rastlanmayan Batı Karadeniz kıyılarının tek önemli adası Kefkeri'n yüzölçümü, ancak 11 hektardır; Doğu Karadeniz kıyılarındaki tek önemli adaysa, küçük bir kaya parçası olan Giresun adasıdır.
Akdeniz bölgesi kıyılarının Antalya meridyeni doğusunda kalan kesiminde de, ada sayısı çok azdır. Buna karşılık Akdeniz kıyılarımızın batı kesiminden başlayarak adaların çoğaldığı gözlenir ve bu çokluk Ege kıyılarında da sürer.
Muğla ili, ada sayısı bakımından bütün illerin önünde gelirse de, bir bölümü Akdeniz'de, bir bölümü Ege denizinde yer alan adaları, sayılarının çokluğuna karşılık, küçük adalardır: Muğla kıyılarının en büyük adası Karaada'nın yüzölçümü 9,08 km²'dir.
Çok sayıda ada bulunan Ege denizi, aynı zamanda da Türkiye'nin en büyük adası Gökçeada'nın (eski İmroz; 279,24 km²) ve üçüncü büyük adası Bozcaadanın (36,03 km²) bulundukları denizdir. Ege denizinde, kıyılarımıza çok yakın bazı adalar (güneyden kuzeye doğru, İstanköy, KaHmnos, Leros, Lipsos, Patmos, Sisam, Nikarya, Sakızve Midilli) da, sınırlarımız dışında kalırlar. Bu adalardan güneydekiler 1911'de, kuzeydekiler 1913'te Türkiye'den ayrılmışlardır.
Marmara denizi, küçük bir deniz olmasına karşılık, çok sayıda adanın yer aldığı bir denizdir. Türkiye'nin ikinci büyük adası olan Marmara adasının (117,18 km²) yanı sıra Paşalimanı ve Avşa adaları, Ekinlik adası, vb. irili ufaklı adalar, denize de adını vermiş olan Marmara adalarını oluştururlar. Ayrıca, Marmara denizindeki adalar arasında, büyüklükleri bakımından değil de, İstanbul'a yakınlıkları nedeniyle önem kazanmış bir başka adalar grubu daha vardır. İstanbul adaları, Kızıladalar, Prens adaları, Keşiş adaları gibi adlarla anılmış bu adalar, günümüzde Adalar"adıyla İstanbul ilinin bir ilçesini oluştururlar. 9 adadan oluşan Adalar'ın 5'inde yerleşme vardır: Büyükada, Heybeliada, Kınalıada, Burgazada, Sedef adası. Buna karşılık, Kaşık adası (ya da Pide adası), Tavşan adası, Sivriada'da yerleşme yoktur. Yassıada'da İstanbul Üniversitesine bağlı Su Ürünleri Fakültesi vardır.
Yüzölçümü 1 km²'yi aşan adalarımız
Yüzölçümü Kıyı uzunluğu Bulunduğu Bağlı olduğu il
(km²) (km) deniz
1. Gökçeada (eski İmroz) 279,24 92 Ege Çanakkale
2. Marmara adası 117,18 72,5 Marmara Balıkesir
3. Bozcada 36,03 34,5 Ege Çanakkale
4. Uzunada 25,39 31 Ege İzmir
5. Alibey adası 23,36 28,5 Ege Balıkesir
6. Paşalimanı adası 21,37 40,2 Marmara Balıkesir
7. Avşa adası 20,62 27,5 Marmara Balıkesir
8. imralı adası 9,98 19,4 Marmara Bursa
9. Karaada 9,08 19,8 Ege Muğla
10. Kekova adası 5,74 19 Akdeniz Antalya
11. Salih adası 5,67 16,5 Ege Muğla
12. Büyükada 5,36 14 Marmara İstanbul
13. Tersane adası 3,68 13,5 Akdeniz Muğla
14. Madenada 2,99 12 Ege Balıkesir
15. Dana adası 2,69 8 Akdeniz İçel
16. Ekinlik adası 2,47 10 Marmara Balıkesir
17. Heybeliada 2,46 9 Marmara İstanbul
18. Hekim adası 2,31 6,5 Ege İzmir
19. Çıplakada 2,31 10 Ege Balıkesir
20. Domuz adası 1,93 8 Akdeniz Muğla
21. Kızılada 1,72 7 Ege Muğla
22. Koyun adası 1,71 9,1 Marmara Balıkesir
23. Kocaada 1,67 7 Ege Muğla
24. Göçek adası 1,48 5,6 Akdeniz Muğla
25. Mardaliç adası 1,46 7 Ege İzmir
26. Burgazada 1,45 5,7 Marmara İstanbul
27. İçada 1,35 8,5 Akdeniz Antalya
28. Kınalıada 1,32 5 Marmara İstanbul
29. Kameriye adası 1,17 6,5 Ege Muğla
30. Kılavuz (Pınar) adası 1,06 4,5 Ege Balıkesir
31, Apostol adası 1,01 5 Ege Muğla
