AKSOLOT
Orta Amerika’da, Mexico’nun çevresindeki soğuk göllerde yaşayan aksolot (Ambystoma mexicanurri) kuyruklu bir amfibyumdur. Semenderle yakın akraba olmasına karşın, ilginç ve alışılmadık özellikleriyle semenderlerden ve bütün amfibyumlardan ayrılır (bak. AMFİBYUMLAR; SEMENDER).
Gerçekten de bu hayvan, yaşamı boyunca larva evresinde kalan ve erişkin duruma gelmeden yavrulayabilen tek amfibyumdur. Örneğin semenderler larvalıktan çıkıp erişkinleştikten sonra solungaçlarını yitirir ve yaşamlarının geri kalan bölümünü karada geçirirler. Oysa aksolot bütün yaşamı boyunca sudan ayrılmaz ve solungaçlarıyla solunum yapar. Bu yüzden, öbür amfibyumların yavruları ile erişkinleri arasında belirgin farklar olduğu halde, yumurtadan çıkan aksolot larvaları erişkinlerin küçük birer kopyasıdır. Çok küçük su hayvanlarıyla beslenen larvalar hiçbir değişiklik geçirmeden büyür ve altı ay sonra yavrulayabilecek duruma gelir.
Eskiden aksolotun bu özelliklerinin hiçbir koşulda değişmeyeceği sanılıyordu. Oysa 1865’te Fransız bilim adamları, ılık suda yaşadığı zaman aksolotun da başkalaşım geçirerek semenderler gibi larvadan erişkin duruma geçtiğini gözlemlediler. Laboratuvar koşullarında gözlemlenen bu başkalaşım doğada da gerçekleşebilir. Örneğin aksolotların yaşadığı göller kurumaya başladığında, azalan göl suları güneşin sıcaklığıyla iyice ısınır ve aksolotlar larvalıktan çıkıp erişkin duruma gelebilir. Larva biçimindeyken yalnızca suda yaşayabilen aksolot erişkin özelliklerini kazandıktan sonra karada da yaşayabildiği için, göller kurusa bile yaşamını sürdürebilir.
Aksolot yaklaşık 25 cm uzunluğunda bir hayvandır ve bu uzunluğun hemen hemen yarısını kuyruğu kaplar. Hayvanın iri bir başı ve çok kalın bir boynu vardır. Başı ile boynunun bitiştiği yerde, sudan oksijen almasını sağlayan üç çift tüysü solungaç bulunur. ‘Yuvarlak, silindir biçimindeki gövdesini iki çift kısa ve güçsüz bacak taşır. Başının arkasından kuyruğunun ucuna kadar da yüzgeç biçiminde bir saçak uzanır. Aksolotların çoğu koyu kahverengi üstüne siyah beneklidir. Beyaz olan örneklerine daha çok akvaryumlarda rastlanır.
