Basketbol
Basketbol, Beşer kişilik iki takımla oynanan alan sporu. Temeli topu bir çemberden geçirerek sayı yapmaya dayanan basketbol, Aralık 1891'de ABD'de Springfield'de,beden eğitimi öğretmeni James Naismith tarafından bulunmuş, günümüzde dünyanın hemen her yanında oynanan ve çok sayıda seyirci çeken bir alan sporudur. 1936'dan bu yana Olimpiyat Oyunları kapsamındadır ve başta ABD ile Avrupa ülkeleri, pek çok ülkede profesyonel ve amatör olarak iki düzeyde oynanmaktadır. Merkezi Münih'te bulunan Uluslararası Amatör Basketbol Federasyonu'na ulusal federasyonlar üyedir.
BASKETBOL KURALLARI VE OYUN
ABD dışındaki ülkelerde bir basketbol maçı, 40 dakika sürer ve yirmişer dakikalık iki devreden oluşur (ABD'de NBA'de 15'er dakikalık 4 devreden 1 saat); devre arasında 10 dakika dinlenme süresi verilir; oyun, sık sık, duraklama ya da molalarla kesilir ve bu duraklamalar oyun süresinin dışında tutulur. Oyun, beşer oyuncudan oluşan iki takım arasında oynanır; ayrıca her takım, yurt içi karşılaşmalarda 5 (NBA'de 7), uluslararası karşılaşmalarda da 7 yedek oyuncu bulundurur. Karşılaşma sırasında her an oyuncu değiştirme olanağı vardır.
Çoğunlukla kapalı salon biçiminde olan oyun alanı 26 x 14 m boyutlarındadır; ortadaki enine bir çizgiyle iki eşit parçaya bölünür ve tam ortasında 1,80 m yarı çapında bir daire vardır (bu ölçüler, ABD'de biraz farklıdır). Oyunun başında her iki takımdan birer oyuncu bu dairenin ortasında yer alır ve hakemin havaya fırlattığı topu eliyle çelerek takım arkadaşlarına kazandırmaya çalışır.
Topu alan oyuncunun, eliyle yerde sıçratarak ilerleme (dribbling) dışında yürümeye hakkı yoktur. Bir dribblingden sonra, topu taşıyan oyuncunun topu tutup yeniden ilerlemesi de yasaktır; bu durumda topu arkadaşlarından birine atmak zorundadır.
Alanın iki ucuna, 1,80 x 1,20 m boyutlarında bir tahta levha (pota) yerleştirilmiştir; pota yerden 3,05 m yüksekliğe tutturulan, 45 cm çaplı madenden bir çember ile buna takılı bir file taşır. Potanın altında, yamuk biçimde bir "serbest atış alanı" çizilidir: En büyük kenarı (6 m) dip çizgisi,en küçük kenarıysa "serbest atış"ların yapıldığı bir yarım dairenin çapıdır. Top, deri ya da sentetik maddeden yapılmış bir kılıfla kaplı bir hava torbasıdır; çevresi 75-80 cm, ağırlığı 600-650 gr'dır. Karşılaşmayı iki hakem yönetir; alanın kenarında duran bir kronometre hakemi, geçen zamanı belirleyen bir hakem ve bir sayı hakemi, bu iki hakeme yardım eder.
Maçın başında, topu elde eden takım hemen hücuma geçmek ve 30 saniye içinde de potaya atış yapmak zorundadır. Bunu başaramazsa, top karşı takıma geçer ve bu takım, topu yan çizgiden oyuna sokar. Bir oyuncu, top kendi takımında olduğunda, karşı takımın serbest atış alanında 3 saniyeden fazla kalamaz; kalırsa, top karşı takıma geçer.
Topun çemberden her geçişi 2 sayı, belirli bir uzaklıktan (alanda çizgiyle belirtilmiştir) atarak çemberden geçirmeyse 3 sayı kazandırır. Her basketten sonra, karşı takımın bir oyuncusu dip çizgisinin herhangi bir yerinden topu oyuna sokar.
Bir takım ya da oyunculardan biri bir hata (faul) yaptığında, hakem karşı tarafa "serbest atış" yapma hakkı verir: Serbest atışların her biri 1 sayıdır ve potaya 4,60 m, dip çizgisine 5,80 m uzaklıktan yapılır. 2 atıştık sayılar sırasında yapılan atışlar iki, 3 sayılık atışlar sırasında yapılan fauller üç serbest atışla cezalandırılır. Atış halindeki oyuncuya yapılan bir faulden sonra, top çemberden geçerse (basket faul) hem basket sayılır, hem de 1 serbest atış cezası verilir. Fauller yalnızca kurallar çiğnendiğinde teknik (engelleme, spor dışı davranış ya da oyuna geç başlama, vb.) ya da rakip takım zararına yapıldığında kişisel (şarj, çelme, itme, formadan çekme, vb.) olabilir. 5 faul (ABD'de NBA'de, 6 faul) yapan oyuncu oyun dışı bırakılır.
Basketbol, hücum ve savunmanın temel hareketlerini öğrenebilmek için yoğun bir kişisel çalışma gerektirir. Çeşitli takım oyunları bakımından zengin olan basketbol,antrenörün antrenman sırasında öğrettiği bir taktik sistemini gerektirir: Set oyunu; adam adama; top çevirme; vb.
Basketbol, bu sporu yapanların sayısı bakımından, dünyada takım sporları arasında ikinci gelmektedir. Birçok ulusal ve uluslararası basketbol turnuvaları ve şampiyonaları düzenlenmekte ve basketbol, Olimpiyat Oyunları'nda sürekli olarak yer almaktadır.
Not: ABD'de profesyonel basketbolün ilk önemli pivotu Ceorge Mikan, bir ribaund için sıçrarken. 1,8 m'lik Mikan, Minneapolis'i beş kez şampiyonluğa taşırken üç kez sayı kralı olduktan sonra, 1956'da basketbolü bırakmıştır.
ABD'nin gelmiş geçmiş en iyi asist yapan (sayıyla sonuçlanan pas veren) oyuncusu sayılan Oscar Robertson. Robertson, pasörlüğünün yanı sıra olağanüstü bir skorer ve ribaund oyuncusu olarak, gelmiş geçmiş en iyi basketbol oyuncusu da sayılmaktadır.
TÜRKİYE'DE BASKETBOL
Türkiye'de ilk olarak 1914'te Robert Kolej'de oynanan, 1936'dan sonra Spor Oyunları Federasyonu bünyesinde voleybol ve el topuyla birlikte yürütülen basketbol, 1 Mart 1959'da Türkiye Basketbol Federasyonu'nun kurulmasıyla yaygınlaşmaya başlamış, çeşitli şirketlerin takımlannın kurulmasıyla, basketbolda büyük bir atılım gerçekleştirilmiştir. Özellikle son yıllarda gerek kulüpler, gerek milli takımlar Avrupa'da parlak başarılar elde etmişlerdir: Basketbol Milli Takımı'nın, 11 yıl aradan sonra 1992'de Avrupa Şampiyonası final grubuna katılma hakkı kazanması ve grupta başarılı maçlar çıkarması (şampiyona sonunda Avrupa Şampiyonu olan Almanya'ya yenilerek elenmiştir); Yıldız Milli Takım'ın 1993 Avrupa Şampiyonası'nda yarı finale yükselmesi; 1993'te Efes Pilsen'in Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası'nda ilk dört takım içine girmeyi başarması; 1993 sonunda Fenerbahçe ve Efes Pilsen'in Avrupa kupalarında ilk 8'er takım içine girmeleri; vb.