BÜYÜK GÖLLER YÖRESİ
Büyük Göller olarak adlandırılan Superior, Michigan, Huron, Erie ve Ontario gölleri, Kuzey Amerika’nın doğusunda, ABD ile Kanada arasında yer alır. Superior Gölü dünyanın en büyük tatlı su gölüdür. Bu beş gölün kapladığı toplam alan İngiltere’nin yüzölçümünden daha büyüktür (245.000 km2). Büyük Göller’e akan yüzlerce küçük akarsu vardır. Göllerin suyunu denize akıtan tek ırmak ise St. Lawrence’dir. Doğal ya da insan yapısı birçok kanal gölleri birbirine bağlar. Böylece Atlas Okyanusu’ndan gelen bir gemi, St. Lawrence Irmağı’ndan ve göllerden geçerek, Kuzey Amerika kıtasındaki Duluth ve Superior limanlarına ulaşabilir. Su kanallarının ve limanların çoğu aralık ayı ortasından nisan ayı sonuna kadar donar.
Büyük Göller 2,5 milyon ile 10 bin yıl önce, Buzul Çağı sırasında güneye doğru inen büyük buz tabakalarının geçtikleri vadileri derinleştirip genişletmesi sonucu oluştu. Daha sonra, buzullar kuzey çıkışını kapatacak biçimde biraz geri çekilerek su kütlelerini güneyde bıraktı. Bu dönemde sular bugünkü göllerden daha geniş bir alanı kaplıyordu. Büyük Göller’in kıyıları bugünkü görünümlerini çok daha yakın zamanlarda aldı.
Göller, genişliklerinin yanı sıra, üzerlerinde gidip gelen büyük tonajlı gemiler, çevrelerinde kurulan kasaba ve kentler, kıyılarındaki dinlence ve eğlence yerleri açısından “büyük” nitelemesine hak kazanır. Kanada nüfusunun üçte ikisi ve fabrikalarının çoğu Büyük Göller Yöresi’nde ya da St. Lawrence Irmağı kıyılarında yoğunlaşmıştır. Büyük Göller’e kıyısı olan sekiz ABD eyaletinde, ülkenin fabrika ürünlerinin yarıdan fazlası ve besin maddelerinin önemli bir bölümü üretilir.
Superior Gölü, Hazar Denizi’nden sonra dünyanın ikinci büyük gölüdür. Büyük Göller’in de en derinidir. Superior’un hemen güneyinde Michigan Gölü yer alır. Michigan Gölü’nün batısında bulunan Huron Gölü, sularını St? Clair Irmağı, St. Clair Gölü havzası ve Detroit Irmağı yoluyla Erie Gölü’ ne boşaltır. Erie Gölü, Büyük Göller’in içinde en sığ olanıdır. Ortalama derinliği 17 metredir. Suları, Niagara Irmağı yoluyla Ontario Gölü’ne ulaşır. İki göl arasındaki 47 metre düzey farkından oluşan ünlü Niagara Çavlanı, turizm ve sanayi açısından çok önemlidir. Ontario Gölü ise beşlinin en küçük gölüdür.
Erie Gölü’nün güneyinde, Pennsylvania ve Ohio’nun zengin kömür yatakları uzanır. Superior Gölü çevresindeki demir cevheri, madenkömürü ya da kokkömürü kullanılmadan demir ve çelik haline getirilemez. Büyük Göller’in suları kömür ve maden cevherinin bir araya getirilmesini kolaylaştırır. Büyük Göller çevresinde birçok çelik ve çelik eşya üreten fabrika bulunmasının nedeni budur. Batıda ABD’nin mısır ekim kuşağı ve kuzeybatıda Kanada’nın tahıl yetiştirilen düzlükleri uzanır. Batıdaki göllerin yakınlarında bakır cevheri ve kireçtaşı bulunur. Kuzey ve kuzeybatıda ise kâğıt ve kereste yapımında kullanılan ağaçların yer aldığı ormanlar vardır. Saydığımız tahıl, kömür, demir cevheri, bakır cevheri, kireçtaşı ve kereste gibi ürünler en elverişli biçimde yük gemileriyle taşınır. Büyük Göller’deki birçok liman ırmak ağızlarının genişletilmesi yoluyla kurulmuştur. Bu göllerde yaklaşık 200 liman vardır.
Bugün Avrupa ve Büyük Göller arasında düzenli gemi seferleri vardır. Oysa, St. Lawrence suyolunun 1959’da tamamlanmasından önce, kimi kanallardaki havuzların küçüklüğü nedeniyle yalnızca küçük gemiler işliyordu.
Tarih
AvrupalIlar Kuzey Am erika’ya ayak basmadan önce Büyük Göller’i çevreleyen topraklar sık ormanlarla kaplıydı. Buralarda, huşağacından yapılma kanolarıyla göllerin kıyıları boyunca dolaşan Yerli kabileler yaşıyordu. İlk beyazlar yöreye St. Lawrence Irmağı yoluyla geldiler. 1615’te Samuel de Champlain, Ottawa Irmağı’ndan yukarıya, Nipissıng Gölü’ne bir kano yolculuğu yaptı. Daha sonra kanoları, Huron Gölü’ndeki Georgian Koyu’na ulaşan bir akarsuya kadar kara üzerinden taşıdı ve Ontario Gölü yoluyla geri döndü. Başka kâşifler de Superior ve Michigan göllerini buldular.
1679’da La Salle adında bir Fransız kâşif küçük bir gemiyle, hem kürk satmak, hem de göllerin kıyılarını keşfetmek için Niagara Çavlam’mn yukarı kesiminden yola çıktı. Michigan Gölü’ndeki Green Körfezi’ne ulaştıktan sonra, karayoluyla geri döndü. Daha sonra Michigan Gölü’nün güney ucuna yapılan bir kano seferine önderlik etti ve oradan Mississippi Irmağı’nı keşfe çıktı.
Amerikan Bağımsızlık Savaşı’ndan (1776- 83) sonra, Büyük Göller Yöresi bir süre İngiliz egemenliğinde kaldıysa da anlaşmazlıklar ve savaşlar sürdü. 1813’te göllerin ABD ve Kanada arasında paylaşılması konusunda anlaşma sağlandı. 1909’da ABD ve Kanada, göller üzerinde yolculuğun özgür ve her iki tarafa açık olduğunu bildiren bir antlaşma imzaladılar. İki ülke arasındaki sınır Superior, Huron, Erie ve Ontario göllerinin ortasından geçer. Michigan Gölü tümüyle ABD sınırlarının içinde kalır.
