Çekoslovakya
Orta Avrupa’da, dört yanı karayla çevrili bir ülkedir. Batıda Çek toprakları, doğuda Slovakya olmak üzere iki bölümden oluşur. Kuzeybatısında Alman Demokratik Cumhuriyeti, batısında Almanya Federal Cumhuriyeti, kuzeyinde Polonya, güneyinde Avusturya ve Macaristan, doğusunda SSCB vardır. Avrupa’nın küçük ülkelerinden biri olan Çekoslovakya’nın, özellikle doğusu, yani Slovakya dağlık bir bölgedir. Polonya ve Slovakya arasındaki sınırı çizen Karpatlar bu bölgededir. Macaristan’la sınırının bir bölümünü oluşturan Tuna, Çekoslovakya’dan Alm anya’ya geçen Elbe Irmağı ve kıyısında başkent Prag’ın bulunduğu , Elbe’nin kolu Vltava Irmağı önemli akarsulardır.
Değişik iklimlere rastlanan Çekoslovakya’ nın batısındaki dağlarda iklim, ılıman ve yağmurlu, düzlük bölgelerde ise oldukça kuraktır. Kışın dağlara çok fazla kar yağar. Elbe, kimi zaman da Tuna, bir süre için donar. Yazlar ise sıcak, çoğunlukla gökgürültülü ve sağanak yağışlı geçer.
Slovakya, sık ormanların bulunduğu bir bölgedir ve bu ormanlarda yabanıl hayvanlar yaşar. Bu hayvanların büyük çoğunluğu ulusal parklarda koruma altındadır. Boz ayılar, yabandomuzları, yabankedileri, karacalar, elik, sansar ve mink gibi hayvanlarla, sülün, keklik, akbaba, puhu ve kaya kartalları bunlardan bazılarıdır. Ayrıca bazı ormanlar ve doğal görünümlerinin güzelliği ile ünlü yerler de koruma altındadır.
ÇEKOSLOVAKYA'YA İLİŞKİN BİLGİLER
YÜZÖLÇÜMÜ: 127.896 km2.
NÜFUS: 15.591.000 (1987).
YÖNETİM: İki meclisli federal sosyalist cumhuriyet.
BAŞKENT: Prag.
DOĞAL YAPI: Ülke birbirinden farklı iki bölgeden
oluşur. Bohemya ve Moravya, sıradağlarla çevrili,
maden bakımından zengin ve birçok fabrikası olan,
tarımda son teknikleri kullanan ve nüfus yoğunluğu
fazla bir bölgedir. Karpatlar'ın güney yamaçlarını
kaplayan Slovakya'nın ise daha geri birtarımı vardır,
nüfus yoğunluğu azdır.
BAŞLICA SANAYİ KOLLARI: Kömür, çelik, petrol, maki-
ne, otomotiv, askeri donanım, çimento, kereste,
ayakkabı, cam, giyim, bira, besin.
ÖNEMLİ KENTLER: Prag, Brno, Bratislava, Ostrava,
Plzen (Pilsen), Kosice.
EĞİTİM: Çocukların 6-15 yaş arasında okula gitmeleri
zorunludur.
Halklar ve Kentler
Günümüzde Çekoslovakya’da yaşayanların çoğu, Çekler ve Slovaklar’dır. Her iki halk da Slav’dır. Bir zamanlar ülkede Macarlar, Almanlar ve UkraynalIlar da yaşardı. Ama çoğu sonradan ayrıldı ve bugün geriye yalnızca küçük azınlıklar kaldı. Bunların içinde Çingeneler kalabalık bir topluluk oluştururlar. En yaygın olarak konuşulan dil Çekçe’dir, Çekçe’ye benzeyen Slovakça ikinci önemli dildir. Her iki dil de Latin alfabesiyle yazılan Slav dilleridir. Katolikler’in nüfusun üçte ikisini oluşturduğu sanılmaktadır. Halkın bir bölümü ise Protestan ve Ortodoks kiliselerine bağlıdır. Kilise harcamalarını hükümet karşılar. 1949’da kilise mülkleri kamulaştırılmış ve din görevlileri devlet memuru sayılmıştır.
Çekler müziğe düşkün insanlardır. Bütün büyük kentlerinde opera salonları ve koro toplulukları bulunur. En bilinenleri Antonin Dvorak ve Satılmış Nişanlı operasının bestecisi Bedrich Smetana olan birçok ünlü besteci yetiştirmişlerdir. Ülkede güçlü bir edebiyat geleneği de vardır. Dünyaca ünlü Aslan Asker Şvayk (1923) romanının yazarı Jaroslav Hasek, oyun yazarı Karel Capek, şair Vitezslav Nezval, Milan Kundera ve ünlü romancı Franz Kafka bunlar arasından seçilmiş bazı adlardır. Çekoslovak sanatçıların tiyatro ve sinema alanlarında verdikleri yetkin ve çağdaş yapıtlar da uluslararası düzeyde ilgi görmektedir. 1984’te Nobel Edebiyat Ödülü’nü Çek şair Jaroslav Seifert kazanmıştır.
Çekoslovakya’nın başkenti Prag önemli bir üniversite kentidir. Öbür büyük kentler arasında Moravya’nın başkenti ve ülkenin yün ve dokuma sanayisinin merkezi olan Brno’yu; makine ticaretinin ve dünyaca ünlü Pilsener birasının yapıldığı büyük bir sanayi m erkezi'olan Plzen ya da Pilsen’i; Tuna üzerinde bulunan ve Macaristan, Yugoslavya, Romanya, Bulgaristan ve öbür uzak ülkelere satış yapılan bir liman kenti olan Bratislava’yı sayabiliriz.
Çekoslovakya, ekonomik açıdan daha çok SSCB ve öteki Doğu Avrupa’daki sosyalist ülkelerle ilişkidedir. Ülkenin tarım ve sanayi ürünleri bu ülkelere satılır. Dağlık doğu bölgelerinde yalnızca bir iki çeşit ürün yetiştirilebilir. Halk, bu yüksek bölgelerde koyun yetiştiriciliği ile uğraşır. Verimli ovaların bulunduğu batı bölgesinde yetiştirilen ürünler çok çeşitlidir ve burada sığır besiciliği önemli uğraşlardandır. Akarsu vadilerinde büyük çapta şekerpancarı, mısır, şerbetçiotu ve keten üretilir; elma ve armut bahçeleri bol meyve Verir. Dağlık alanlarda patates, çavdar ve yulaf tarımı yapılır. Ülkenin özellikle Slovakya’daki geniş ormanları kereste sanayisini besler.
Çekoslovakya, kömür, demir, kurşun, gümüş, bakır ve uranyum gibi madenler yönünden çok zengindir. Çekoslovakya’da demirçelik sanayisi ve makine yapımı gelişkindir. Şeker, kâğıt, ayakkabı, mobilya üretimi ile pamuklu ve keten dokumacılığı da önemlidir. Ülke öteden beri nitelikli dokumaları; kadeh, kâse, kolye ve avize gibi renkli cam ürünleriyle tanınmıştır.
Çekoslovakya'nın Kuruluşu
1918’den önce Çekoslovakya’nın adına hiçbir haritada rastlanmıyordu. Bugünkü Çekoslovakya topraklarında Bohemya ve Slovakya ülkeleri ile Moravya ve Alt-Karpatlar Rutenyası denen iki bölge vardı. Çeşitli ırklardan insanların toplandığı Avrupa’nın bu bölgesi, iki tarihsel olayın ardından birleştirildi ve tek bir ülke oldu. Bu olayların ilki, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun çöküşü, İkincisi ise I. Dünya Savaşı’dır.
Bugünkü Çekoslovakya topraklarının Bohemya olarak bilinen bölümü 1526’da Habsburg hanedanının yönetimi altına girdi. Bundan bir süre sonra ise doğrudan Avusturya İmparatorluğu’na bağlandı.
Özellikle, Bohemya ve Moravya Çekleri yalnızca Avusturyalılar’ın ve Almanlar’ın bir uyruğu olarak değil; ayrı bir ulus olarak tanınmak istiyorlardı. Almanlar ortaçağ boyunca, Bohemya’yı Almanya’dan ayıran dağların eteklerine yerleştiler. Burada madencilik ve başka önemli bazı sanayiler kurarak çok zengin oldular. Habsburg döneminde Bohemya’da üst ve orta sınıftan insanların hemen tümü Alman’dı.
Bütün bu dış etkiler Çekler’in bağımsız olma kararlarını pekiştirdi. 19. yüzyıl boyunca Çek sanayisi hızla gelişti ve çoğunlukla toprakla uğraşan soydaşları Slovaklar’dan daha ileri gittiler. Slovaklar, UkraynalI ya da Rutenyalılar gibi, 1867’de Avusturya İmparatorluğuna katılan Macaristan Krallığı’na bağlıydılar.
Daha Avusturya-Macaristan İm paratorluğumun varlığı sürerken, Çekler ve Slovaklar için bağımsız bir devlet kurulması gündeme gelmişti. 1918’de I. Dünya Savaşı sonunda yenilen Avusturya-Macaristan İmparatorluğu yıkıldı. Böylece Çekler ve Slovaklar’ın kendi devletlerini kurmaları önündeki engel ortadan kalktı. Çek siyasal önderlerinden Thomas G. Masaryk ve Edvard Benes I. Dünya Savaşı’nın hemen ardından yurtdışına çıkarak ABD, İngiltere ve Fransa’dan yardım istediler. 28 Ekim 1918’de Çekoslovakya’nın kuruluş bildirgesi yayımlandı.
Halkının “babası” ve “kurtarıcısı” olarak bilinen Masaryk, Çekoslovakya’nın ilk cumhurbaşkanı oldu. Onun öncülüğünde, Çekler ülkelerini Orta ve Doğu Avrupa’nın en iyi yönetilen ülkelerinden biri durumuna getirdiler. Özellikle de eğitim konusuna çok önem verdiler ve iki Çek, bir Slovak üniversitesi kurdular. Yeni yönetimle birlikte jimnastik okulları ülkenin her yerine yayıldı. Bu okullar 100 yıl önce Bohemya’da kurulmuşlar ve “sokol” olarak adlandırılmışlardı. Yaptıkları beden eğitimi gösterilerine bazen 20 binin üzerinde insan katılırdı.
Masaryk, hastalığının görevini sürdürmesine engel olduğu 1935’e kadar cumhurbaşkanı olarak kaldı. Onun yerine, devletin kuruluş aşamasında birlikte çalıştığı Edvard Benes geçti.
İkinci Dünya Savaşı ve Sonrası
1938 Eylül’ünde Fransız ve İngiliz başbakanları, Almanya’nın Münih kentinde, Mussolini ve Adolf Hitler ile görüştüler. Savaş tehdidini geçiştirmek için de Almanlar’ın yaşadığı Çek topraklarının Almanya’ya bırakılması konusunda anlaşmaya vardılar. Polonyalılar’ın ve Macarlar’ın çoğunlukta olduğu bölgeler, Polonya ve Macaristan’a verildi. Böylece yeni kurulmuş olan devlet parçalandı ve Benes bu durumu onaylamaktansa cumhurbaşkanlığını bırakarak, yurtdışına gitmeyi seçti. 1939 Mart’ ında Hitler, Bohemya ve Moravya’ya girdi. Macaristan, Rutenya’yı aldı ve Slovakya, bağımsız bir cumhuriyet olduğunu ilan etti. Savaş yılları toplu kıyımlara karşı direnişler, toplama kamplarında yaşanan acılar, gençlerin çalışma kamplarına gönderilmesi türünden uygulamalarla geçti.
5 Mayıs 1945’te Çekoslovakya’yı işgalden kurtaran SSCB oldu. Savaşın sonunda Çekoslovakya önceki sınırlarına yeniden kavuştu. Direniş eylemlerine katılmamış olan Almanlar, ülkeden çıkarıldı ve Rutenya SSCB’ye bırakıldı.
1946’da yapılan genel seçimlerde Komünist Parti oyların yaklaşık yüzde 39’unu aldı. Önemli bakanlıklara komünistlerin getirildiği bir koalisyon hükümeti kuruldu. Bir toprak reformu yapılarak bankalar, madenler ve sanayi işletmelerinin bir bölümü kam ulaştrıldı. 9 Mayıs 1948’de kabul edilen anayasa ile Çekoslovakya bir halk demokrasisi oldu. Benes yeni anayasayı onaylamadığı için cumhurbaşkanlığı görevinden ayrıldı. 1960’lara gelindiğinde ekonomik sorunlar ağırlaşmıştı. Özellikle tarım alanında geçim düzeyinin düşüklüğü ve yönetsel baskılar hoşnutsuzluğun artmasının temel nedenleri oldu. Artan tepkiler başkan Antonin Novotny’yi istifa etmek zorunda bıraktı. 1968 Ocak’ında Alexander Dubçek Komünist Partisi’nin birinci sekreterliğine seçildi. Dubçek kitle iletişim araçları üzerindeki denetimi azalttı; özgürlüklerinin geliştirilmesi, tarım ve sanayi alanlarında reformlar yapılması konularında önemli adımlar attı. Özgürlüklerin genişletilmesi, toplumda hareketlenmeyi artırdı. Ne var ki, Dubçek yönetimi uzun sürmedi ve ülke 1968 Ağustos’unda, SSCB ile öbür Varşova Paktı üyeleri birliklerince işgal edildi.
Çekoslovakya, 1969’da Çek ve Slovak Sosyalist Cum huriyetlerinden oluşan federal bir devlet oldu. 1975’te Gustav Husak başkanlığa getirildi ve 17 Aralık 1987’ye kadar bu görevde kaldı. Husak’tan boşalan yere Milos Jakes geldi.
